Báo cáo tài chính “láo”: Sức ép hay… ý đồ

“Báo cáo láo” do sức ép

Năm 2012 tiếp tục là năm các DN phải đối mặt với rất nhiều khó khăn. Song, sức ép đối với các DN niêm yết để đạt được chỉ tiêu lợi nhuận như kế hoạch đề ra trước đại hội cổ đông là rất lớn.

Trước thực trạng khó khăn này, bài học cho các nhà đầu tư (NĐT) là phải tiếp tục “tỉnh táo” bởi rất có thể, các DN niêm yết sẽ vận dụng các “thủ thuật kế toán” để đánh bóng báo cáo tài chính (BCTC) và thổi phồng lợi nhuận như đã từng xảy ra. Điều này không những nhằm giữ giá cổ phiếu, tránh sức ép của cổ đông, mà còn nhằm thu hút thêm nhiều cổ đông để tăng nguồn vốn, chống đỡ lại những cơn sóng gió của thị trường…

TS. Hà Thị Ngọc Hà - Phó Vụ trưởng Vụ Chế độ kế toán và kiểm toán (Bộ Tài chính) cho rằng, nếu như cả một nền kinh tế suy thoái mà báo cáo đơn vị nào cũng lãi rất nhiều thì cũng phải xem lại chất lượng BCTC.

Các NĐT cần soi kỹ BCTC của DN trước khi ra quyết định đầu tư

Trong Luật Kiểm toán độc lập được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 2012, toàn bộ việc kiểm toán công ty, đơn vị lợi ích công chúng đã được bố trí ở Chương 6. Vì vậy khác hẳn với các DN khác, đơn vị có lợi ích công chúng, như: tổ chức niêm yết, tổ chức phát hành, kinh doanh chứng khoán, công ty bảo hiểm, TCTD… bắt buộc phải tiến hành tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ và bắt buộc phải tổ chức kiểm toán nội bộ… nhằm tăng cường chất lượng hoạt động của công ty.

Mong muốn là vậy, nhưng theo bà Hà, chất lượng BCTC của công ty niêm yết hiện nay chưa được như mong muốn. Trong các sai sót nổi lên, có những vấn đề không cần phải đi kiểm tra thực tế, chỉ cần nhìn trên BCTC đã thấy không đạt yêu cầu.

Theo dẫn chứng của bà, cái sai đầu tiên của DN liên quan đến việc không xác định được chuẩn mực chế độ kế toán phải áp dụng. Bên cạnh đó, trong năm 2012, nhiều hoạt động của DN có rủi ro lớn, theo nghĩa vụ bắt buộc phải bù đắp thỏa mãn điều kiện ghi nhận là nợ phải trả, dự phòng nhưng nhiều DN không hề trích lập. Năm nay cũng là năm rất nhiều con nợ trong tình trạng giải thể phá sản. Đây thực chất là nợ khó đòi, nhưng BCTC của nhiều DN lại không hề có trích lập dự phòng nợ phải thu khó đòi.

2012 cũng là năm có hàng tồn kho rất nhiều nhưng DN lại không trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho… hoặc là năm có nhiều khó khăn về tình trạng không bán được hàng hoặc không trích khấu hao tài sản... “Như vậy, kết quả BCTC của DN đã không phản ánh đúng bản chất”, bà Hà cho biết.

Ngoài các nội dung trên, các chuyên gia kiểm toán đã “bật mí” một số thủ thuật mà các DN niêm yết có thể lợi dụng nhằm làm đẹp BCTC như nhiều trường hợp công ty niêm yết phát hành thêm cổ phiếu để tăng vốn. Nhiều BCTC không làm rõ số vốn tăng lên đó hiện đang thể hiện chủ yếu ở những chỉ tiêu nào bên phần tài sản và có đảm bảo được tính có thực cũng như giá trị của những tài sản này.

Nếu tăng vốn tương ứng với tăng tiền gửi ngân hàng hoặc tài sản cố định… sẽ đơn giản cho việc kiểm tra và xác nhận. Tuy nhiên, khi việc tăng vốn lại tương ứng với việc tăng một loại tài sản “nhạy cảm” như tiền mặt, phải thu khác, hoặc đầu tư tài chính thì rất khó cho các nhà quản lý kể cả những kiểm toán viên có nhiều năm kinh nghiệm.

Một chiêu bài khác mà các công ty niêm yết thường sử dụng để làm đẹp BCTC là phần thể hiện các khoản đầu tư tài chính vào cổ phiếu hay đầu tư góp vốn. Nếu cổ phiếu được đầu tư là cổ phiếu đã niêm yết sẽ đơn giản hơn vì đã có giá giao dịch tương đối rõ ràng và BCTC của các DN được đầu tư cũng đã kiểm toán và được công bố. Nhưng với cổ phiếu của các công ty chưa niêm yết thì như thế nào vẫn là câu hỏi khó...

Niềm tin thị trường bị giảm sút

Theo nhiều chuyên gia chứng khoán, thực chất phía sau những BCTC không chính xác nhiều khi là cả một ý đồ lớn của ban lãnh đạo công ty.

“Thông thường người ta nói do các cách hạch toán khác nhau nên mới đưa ra các kết quả khác nhau. Nhưng mà tất cả các cái đó đều có dụng ý cả. Nhưng phía sau báo cáo được công bố, NĐT nào cũng nhìn thấy tình hình hoạt động của công ty đó có khả năng còn xấu hơn. Việc đánh bóng BCTC chỉ là cái tạm dừng và sẽ có kế hoạch riêng của bản thân lãnh đạo trong việc giảm bớt cổ phần công ty”, một NĐT trải nghiệm.

Song, việc công bố BCTC không chính xác sẽ tác động tiêu cực đến thị trường và NĐT. Bởi theo các chuyên gia chứng khoán, TTCK là một cuộc chơi về lợi nhuận và TTCK là nơi mà tiền của những NĐT chuyển sang cho những ông chủ DN. Theo cách này, chủ DN nắm rất rõ DN mình nên hoàn toàn có thể có những xung đột về lợi ích. Cái mà họ đang điều khiển là tiền của người khác, không phải túi họ bỏ ra nên nảy sinh tư tưởng dùng tiền người khác làm lợi cho mình một cách tối đa.

“Nhiều DN đưa ra các báo cáo không chính xác. Nhưng sau đó, sớm muộn cũng dần dần lộ ra. Điều này đã gây tổn thương cho NĐT. Nếu NĐT bị tổn thương nặng, họ sẽ không muốn quay lại thị trường. Điều này làm cho NĐT tiềm năng trở thành không tiềm năng”, một chuyên gia cho biết.

Từ việc tác động đến NĐT, rất dễ suy rộng ra cả thị trường. Các chuyên gia cho rằng, bản chất TTCK luôn có hàng hóa rất chuẩn, có hàng hóa không chuẩn, chính là những DN này. Điều này góp phần khiến NĐT thiếu tin tưởng vào TTCK. Đây cũng là lý do khiến TTCK ở đáy thường lâu hơn, vì lúc xuống đáy cũng chính là lúc niềm tin NĐT mất đi.

Làm thế nào để các công ty công bố BCTC một cách minh bạch, đúng thực chất, theo các chuyên gia, chỉ có cách cơ quan quản lý tăng chế tài xử phạt. Ngoài hình thức phạt hành chính còn có thể phải chịu án tù như các nước vẫn làm.

Trong bối cảnh như vậy, để đánh giá chất lượng DN, nhiều chuyên gia khuyến cáo, chỉ có một “võ” nhưng cũng không hoàn toàn chính xác là cố nhìn vào quá khứ của công ty đó qua nhiều năm, nếu tăng trưởng của công ty rất đều đặn mà không có những nguồn thu đột biến và tăng trưởng doanh thu tỷ lệ thuận với tăng trưởng về lợi nhuận, NĐT mới tin tưởng hơn.

Dương Công Chiến