Báu vật của đại ngàn
Ảnh minh họa |
Đây cũng là nơi định cư lâu đời nhất của cộng đồng người Ba Na giữa đại ngàn hùng vĩ. Bên cạnh sự hiện diện của ngôi nhà rông bề thế, là gần 60 căn nhà sàn cổ vây quanh, tạo nên bức tranh tuyệt mỹ, không gian xanh hài hòa, thân thiện với thiên nhiên.
Theo các già làng, những năm 60 của thế kỷ trước, khi chọn chân núi Chư Păh dựng làng, cả làng đã tổ̉ chức đi khắp các núi đồi trong vùng để tìm những vật liệu như cột, kèo từ gỗ quý, dây mây già, tranh, tre, nứa mang về. Khi đã có đủ vật liệu, những bậc cao niên và thanh niên trai tráng trong làng phải bỏ công nửa năm ròng cất dựng mới hoàn thành nhà rông.
Tiếp đến, từng hộ gia đình dựng nên những ngôi nhà riêng của mình. Và mỗi căn nhà đều thiết kế bằng những loại gỗ quý hiếm. Tiếc thay, giữa năm 2015, một trận giông lốc kèm theo sét lớn giáng xuống ngôi làng đã thiêu rụi căn nhà rông và gần 20 ngôi nhà cổ khác...
Cụ Pheng (70 tuổi) vẫn nguyên nỗi tiếc nuối hằn trên khuôn mặt nhiều nếp nhăn. Cụ bảo, từ khi làng cháy, vài ngày cụ lại lội bộ hơn 3 km từ làng mới về đây, ngồi thẫn thờ nhìn căn nhà mình đã gắn bó gần trọn cuộc đời. Cùng với cụ Pheng, già làng Chưng cũng hay lặn lội về ngôi nhà của mình may mắn không bị cháy, ngồi trước cửa đánh đàn Goong, hát những bài dân ca buồn não lòng.
Từng sống ở đây hơn 80 mùa rẫy, già dự định sẽ lui về sống nốt những ngày còn lại của cuộc đời trong ngôi làng truyền thống này cùng cây đàn Goong. Suốt một năm qua, câu chuyện ngôi làng Kon Sơ Lăl đẹp như tranh vẽ, bị sét đánh cháy luôn khiến những người yêu không gian văn hóa Tây Nguyên nuối tiếc. Với họ, Tây Nguyên đã mất đi một báu vật.
Trong khi nhà rông truyền thống tại các bản làng ở Tây Nguyên đang dần mất đi, thì câu chuyện bảo tồn những ngôi nhà đậm nét văn hóa này cũng đang bế tắc. Không chỉ sấm sét, giông lốc mà mưa nắng cũng là nhân tố khiến những ngôi nhà rông, nhà cổ bị xuống cấp, hoai mục theo thời gian.
Với những người yêu văn hóa truyền thống thì ngôi nhà rông, nhà cổ mang nặng các giá trị về kiến trúc, lịch sử, tâm linh… Nhưng với những người buôn gỗ, họ chỉ nhìn thấy giá trị của những cây cột, kèo bằng gỗ quý hiếm, sẵn sàng bỏ tiền tỷ mua về chứ ít khi nghĩ đến giá trị vô giá của văn hóa mà đồng bào vùng đại ngàn Tây Nguyên đang gìn giữ bao đời nay?
Ngoài việc tuyên truyền, vận động người dân bảo vệ giữ gìn ngôi nhà truyền thống, chính quyền và ngành chức năng gần như không có biện pháp nào khác. Những ngôi nhà rông, nhà cổ không phải là di tích lịch sử, theo quy định, không có nguồn đầu tư của Nhà nước để bảo tồn, vì thế hầu như cộng đồng phải tự mình bảo tồn.
Trong khi đó, luật không cấm người dân bán gỗ ở nhà rông, nhà cổ, nên quyền bán cột kèo bằng gỗ quý hiếm đều do người dân tự quyết, không ai cấm được. Đây cũng là lý do mà thời gian gần đây, những ngôi nhà rông, nhà cổ truyền thống ở Tây Nguyên từng được xem là "báu vật" của đại ngàn chỉ còn đếm được trên đầu ngón tay và tương lai nguy cơ sẽ mất đi vĩnh viễn.