BVSC: Nợ công - Cần cách nhìn trực diện

Ảnh minh họa

Nợ công tăng nhanh

Báo cáo cho biết, tỷ lệ nợ công/GDP của Việt Nam có xu hướng tăng liên tục với tốc độ khá nhanh, từ mức 51,7% năm 2010 lên mức 59,6% năm 2014 và ước tính sẽ đạt mức 64,3% trong năm 2017 (áp sát mức trần 65% mà Quốc hội cho phép). Đặc biệt giai đoạn 2013-2014, việc phát hành khối lượng lớn trái phiếu Chính phủ đã khiến nợ công tăng mạnh.

Điểm cần lưu ý là tỷ lệ này được tính trên GDP danh nghĩa, do vậy trong những năm có lạm phát cao (giai đoạn trước 2012), GDP danh nghĩa tăng nhanh là một yếu tố giúp cho tỷ lệ nợ công/GDP ở mức thấp tương đối. Tuy nhiên trong 3 năm trở lại đây, bên cạnh nguyên nhân chính xuất phát từ việc gia tăng phát hành trái phiếu chính phủ, GDP danh nghĩa tăng chậm lại cũng là một yếu tố khiến tỷ lệ nợ công có xu hướng tăng tốc.

Giả định tốc độ tăng trưởng GDP thực tế hàng năm là 6,5% và đặt kịch bản lạm phát bình quân ở mức 4-6% trong các năm tới, báo cáo của BVSC cho biết, GDP danh nghĩa ước tính sẽ tăng bình quân trên 10% mỗi năm. “Chúng tôi cho rằng đây là một khía cạnh cần đặc biệt lưu ý vì mặc dù tỷ lệ nợ công/GDP không thay đổi nhưng với tốc độ tăng GDP danh nghĩa như vậy, quy mô nợ công hàng năm trên thực tế có thể tăng thêm khoảng trên 250 nghìn tỷ đồng”, BVSC khuyến nghị.

Về cơ cấu nợ công, Báo cáo cho biết, trong nợ công thì nợ của Chính phủ (bao gồm các loại trái phiếu, tín phiếu, vay ODA, vay thương mại từ các đối tác song phương và đa phương) chiếm tỷ lệ tới 80%; 20% còn lại là nợ do Chính phủ bảo lãnh và nợ Chính quyền địa phương.

“Mặc dù cơ cấu này không thay đổi nhiều trong những năm gần đây nhưng nếu xét riêng nợ của Chính phủ, cùng chiều với xu hướng của tổng nợ công, tỷ lệ nợ Chính phủ/GDP cũng tăng dần đều trong 5 năm trở lại đây, đến cuối năm 2015 ước tính sẽ đạt khoảng 49%”, Báo cáo dự báo.

Cũng theo Báo cáo, tỷ lệ nợ công/GDP của Việt Nam đang ở mức cao hơn khá nhiều so với một số nước khác, có điều kiện phát triển tương đồng trong khu vực. Điểm đáng chú ý là kể từ năm 2006, trong khi tỷ lệ này có xu hướng giảm dần hoặc khá ổn định tại các nước khác thì ở Việt Nam lại tăng khá rõ nét, điển hình giai đoạn từ năm 2009 cho đến nay, và khoảng cách đang dần nới rộng.

Mặc dù ghi nhận tỷ lệ nợ nước ngoài/GDP của Việt Nam tăng không nhiều trong giai đoạn 2010-2014 (dao động từ 37-40%), song Báo cáo cho biết, tỷ lệ trên vẫn ở mức cao so với các nước cùng nhóm khác trong khu vực (Bangladesh từ 18-22%; Thái Lan từ 30-36%; Philippines từ 22-30%; Indonesia từ 24-33%). Trong đó, tỷ lệ nợ nước ngoài của Chính phủ/GDP giảm nhẹ từ mức 28,7% năm 2010 xuống quanh mức 28% năm 2014, chỉ duy trì vay thêm vốn ODA với quy mô hạn chế.

“Chúng tôi cho rằng việc Chính phủ hạn chế tăng vay nợ nước ngoài trong những năm gần đây là đúng hướng, tuy nhiên vẫn còn cách mục tiêu “khống chế dưới 50% trên tổng nợ của Chính phủ” một khoảng cách khá xa (xấp xỉ trên 4% GDP). Đây là mục tiêu ràng buộc cần được đặc biệt lưu ý do có mối liên hệ mật thiết tới rủi ro tỷ giá cũng như những biến động trên thị trường tiền tệ”, Báo cáo khuyến nghị.

Kịch bản nợ công năm 2020

Báo cáo cũng dự báo nhu cầu vay nợ trực tiếp của Chính phủ sẽ gia tăng đều trong giai đoạn 2016-2020. Số liệu thống kê gần đây cho thấy là dư nợ trực tiếp của Chính phủ chiếm 48,2% và 49% GDP trong hai năm 2014 và 2015, tương đương với tổng dư nợ lần lượt là 1,9 và 2,1 triệu tỷ đồng. Theo chiến lược quản lý nợ công đến năm 2020, dư nợ trực tiếp của Chính phủ sẽ không vượt quá 55% GDP.

Ở kịch bản cơ sở, Chính phủ có thể gia tăng dư nợ đều hàng năm cho tới ngưỡng 55% GDP vào năm 2020. Theo kịch bản này thì tổng dư nợ trực tiếp của Chính phủ sẽ ở mức 4,3 triệu tỷ đồng vào năm 2020, gấp hai lần tổng dư nợ vào cuối năm 2015.

Trong cơ cấu tổng dư nợ của Chính phủ, trái phiếu chính phủ (TPCP) sẽ tăng từ 32,5% năm 2015 lên 40% năm 2020, tương đương 22% GDP; vay viện trợ phát triển chính thức (ODA) sẽ giảm từ 40,7% năm 2015 xuống 32,7% năm 2020; TPCP phát hành quốc tế sẽ tăng từ 9,3% năm 2015 lên 12,7% năm 2020; và các khoản vay khác trong nước (ví dụ, tín phiếu kho bạc) sẽ giảm từ 17,5% năm 2015 xuống 14,5% năm 2020.

Với kịch bản trên cộng với dự báo lãi suất các khoản vay của Chính phủ sẽ gia tăng trong giai đoạn 2016-2020, Báo cáo tính toán, tổng số lãi phải trả hàng năm của Chính phủ sẽ tăng lên 236 nghìn tỷ đồng vào năm 2020, tăng gấp đôi so với nghĩa vụ trả lãi vào năm 2015, 115 nghìn tỷ đồng. Trong đó, áp lực trả lãi chủ yếu đến từ TPCP, chiếm hơn 50% vào năm 2020.

Có một lưu ý là quy mô trả lãi của phần vốn vay ODA đến năm 2020 bằng 2,2 lần của năm 2015. Tốc độ tăng áp lực trả lãi TPCP phát hành quốc tế còn lớn hơn khi qui mô trả lãi vào năm 2020 bằng 3,4 lần con số của năm 2015.