Cần có chính sách và đầu tư thông minh

	95% người lao động Việt Nam lo lắng tới an sinh hưu trí
	Công khai, minh bạch, phát huy quyền làm chủ của người lao động
	Người lao động và tín hiệu vui

Hai kịch bản

“Nếu các nước trong khu vực không bắt đầu lên kế hoạch để tận dụng sự thay đổi về nhân khẩu học, sẽ bỏ lỡ cơ hội duy nhất để thúc đẩy tăng trưởng và đầu tư cho tương lai”, theo Báo cáo Phát triển con người khu vực châu Á - Thái Bình Dương vừa được UNDP công bố. Báo cáo này mang tên: Định hình tương lai: Nhân khẩu học thay đổi có thể tạo nguồn phát triển con người thế nào?

Việt Nam cũng đã được nhắc đến trong báo cáo này với những lưu ý rằng quốc gia này đang ở giai đoạn cuối của thời kỳ dân số vàng với 2 khả năng xảy ra: hoặc sẽ gia tăng áp lực chi tiêu cho người già và Việt Nam sẽ rơi vào một tương lai chưa kịp giàu đã già; hoặc nếu chuẩn bị tốt, thì việc già hóa dân số có thể là cơ hội làm giàu cho cả cá nhân và xã hội.

Việt Nam cần có những bước đi quyết định nhằm tối đa hóa lợi tức dân số

Các nước châu Á - Thái Bình Dương đang có số người trong độ tuổi lao động nhiều hơn số người phụ thuộc. Điều này tạo bàn đạp cho sự tăng trưởng. Nhưng thời kỳ này sẽ không kéo dài mãi và việc tận dụng tối đa cơ hội này cần có chính sách và đầu tư thông minh.

Tận dụng được sự thay đổi nhanh nhất của nhân khẩu học trong lịch sử là yếu tố quyết định thành công hay thất bại cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương, báo cáo nhận định. Khu vực này đang có số người trong độ tuổi lao động lớn (68% dân số) và số người phụ thuộc ít (32% dân số) - tức là đang ở giai đoạn dân số vàng mà mỗi quốc gia chỉ có cơ hội trải qua duy nhất một lần, bao gồm cả Việt Nam.

Quá trình chuyển đổi từ dân số vàng sang già hóa dân số ở Việt Nam sẽ diễn ra rất nhanh. “Chỉ đến năm 2030 thôi, khi ra đường chúng ta sẽ thấy rất nhiều người trên 60 tuổi”, ông Lê Bạch Dương, Trưởng phòng Dân số và Phát triển (UNFPA) nói.

Trong khi đó, thu nhập bình quân trên đầu người tại Việt Nam còn thấp. Nó đặt ra hàng loạt thách thức trước khi bước vào giai đoạn mới. Nhưng cũng không nhìn quá trình già hóa theo cách tiêu cực rằng người già tạo sức ép lên xã hội, lên hệ thống lương hưu và y tế...

Cơ hội vàng

“Tôi lạc quan vì Việt Nam vẫn đang ở cuối giai đoạn dân số vàng. Người Việt Nam lại cần cù chăm chỉ. Nên nếu chuẩn bị tốt sẽ tận dụng cơ hội vàng của giai đoạn này mang lại, dù thời gian rất ngắn”, ông Bakhodir Burkhanov - Phó giám đốc quốc gia UNDP phát biểu.

Việt Nam bắt đầu bước vào giai đoạn dân số vàng từ năm 2007 với tỷ lệ người trong độ tuổi lao động cao gấp đôi so với người phụ thuộc. Nhưng cạnh bức tranh sáng sủa đó là dấu hiệu già hóa dân số xuất hiện ở Việt Nam vào năm 2011. Theo dự báo của Ngân hàng Thế giới (WB), trong 18 tới 20 năm nữa, Việt Nam sẽ ở giai đoạn già hóa dân số.

“Không có quốc gia nào có thể né tránh sự thay đổi này, chỉ có thể giảm thiểu gánh nặng bằng sự chuẩn bị tốt”, theo ông Burkhanov. Cùng với già hóa dân số, là việc sẽ có ngày càng nhiều lao động lớn tuổi và đây là cơ hội tốt mang lại thặng dư kinh tế lớn nếu biết tận dụng. Nhưng nếu không có sự chuẩn bị để tận dụng, thì nó sẽ biến thành rủi ro. Số người lớn tuổi sẽ trở thành gánh nặng cho hệ thống lương hưu, cho lĩnh vực y tế và chăm sóc người già.

Ông Richard Marshall, cố vấn chính sách về an sinh xã hội của UNDP nhấn mạnh vào tốc độ thay đổi nhân khẩu nhanh của Việt Nam. Tốc độ của các quốc gia châu Âu khi chuyển từ giai đoạn 1 đến giai đoạn 3 là 100 năm, còn ở Việt Nam chỉ là từ 20 đến 40 năm thôi. Nên Việt Nam cần có hành động ở nhiều hướng để có năng suất lao động tốt hơn, giảm áp lực đô thị hóa và già hóa. Việt Nam đang ở giai đoạn quyết định. Nếu chuẩn bị tốt, số người trên 60 tuổi có thể là một nguồn lực làm giàu cho chính họ và cho xã hội.

Sự chuẩn bị, theo báo cáo và theo ông Richard Marshan, đó là chuyển đổi công nghệ, kỹ năng và cải cách giáo dục để tăng năng suất và việc làm bền vững; là thúc đẩy cải cách an sinh xã hội và lương hưu; cải thiện hệ thống y tế sao cho người già không ốm yếu để tiếp tục cống hiến.

Ông Lê Bạch Dương lưu ý, ở thời điểm hiện tại, thách thức với Việt Nam là tận dụng hiệu quả dân số vàng nhằm nâng cao năng suất lao động, tạo đủ việc làm phổ thông và tiến tới những công việc tạo ra năng suất cao hơn, ứng dụng khoa học kỹ thuật nhằm làm tăng năng suất lao động. Già hóa chắc chắn sẽ tạo gánh nặng lên ngân sách, nên Việt Nam cần có những giải pháp đối phó phù hợp.

Những nước đi trước như Nhật Bản và Hàn Quốc đã thành công khi biết tận dụng và thu hút người cao tuổi để họ vẫn tiếp tục làm việc sau khi đã nghỉ hưu. Người lớn tuổi giàu kinh nghiệm, giàu kỹ năng và họ chính là cầu nối truyền thụ kinh nghiệm, văn hóa và giáo dục.

Ông Nguyễn Quang - Giám đốc Quốc gia Chương trình định cư con người Liên hợp quốc bổ sung, để người lao động sau 60 tuổi vẫn tiếp tục làm việc thì ngay từ bây giờ phải đầu tư cho lớp trẻ bằng cải thiện giáo dục, đào tạo, sao cho “học thật sự, làm hiệu quả”. Chính sách cần được sửa đổi và bổ sung để người sau 60 tuổi mà có sức khỏe tốt, giàu kiến thức và kinh nghiệm có cơ hội tiếp tục làm việc. Tăng tuổi nghỉ hưu cũng là một giải pháp.

Theo số liệu điều tra dân số giữa kỳ 2014 của Tổng cục Thống kê, có tới 50% số người nam nghỉ hưu đang làm việc, 35 đến 36% số người nữ trên 60 tuổi vẫn đang làm việc. Ông Marshal nói, ở Việt Nam nhiều người thực sự không thất nghiệp nhưng họ làm việc không chính thức.

Ông Richard Marshall, cố vấn chính sách về an sinh xã hội của UNDP, cho biết Việt Nam đang chuẩn bị bước vào thời kỳ già hóa dân số, nhưng vẫn đang trong giai đoạn được gọi là dân số vàng, với số người trong độ tuổi lao động lớn hơn người phụ thuộc.

Trong giai đoạn này, các nước như Việt Nam cần có những bước đi quyết định nhằm tối đa hóa lợi tức dân số, thúc đẩy định hướng việc làm và tạo ra những công việc chất lượng và năng suất cao hơn. Bên cạnh đó, cần giải quyết vấn đề mất cân đối về giới, huy động các nguồn tiết kiệm và chuyển hướng hoạt động sản xuất cho phù hợp.