Cây xanh với Phố Phái
Bởi dường như ông đã dành phần lớn sự nghiệp sáng tác của mình để vẽ về từng con đường, từng ngôi nhà cổ Hà thành... tạo thành một ấn tượng sâu sắc trong giới thưởng ngoạn, đến nỗi nhiều người đùa nhau rằng những bức tranh phố cổ của ông đủ để dựng một thành phố thật.
Tranh “Chùa Trấn Quốc” của Bùi Xuân Phái (trong bộ sưu tập Gérard Chapuis) |
Hà Nội trong tranh Bùi Xuân Phái không ồn ào, sầm uất mà lặng lẽ, sâu thẳm. Nơi ấy, không chỉ gửi gắm những hoài niệm, tiếc nuối bâng khuâng trên từng nét vẽ, mà còn là điềm báo về sự đổi thay và biến mất của từng mái nhà, từng con người mang hồn phách xưa cũ. Bởi vậy, phố cổ trong tranh Bùi Xuân Phái chừng luôn mang một dáng vẻ ngơ ngác riêng, thăm thẳm nỗi niềm riêng... Đặc biệt, khi vẽ về những hàng cây trên vỉa phố, ông luôn thể hiện ở những góc nhìn bí ẩn, tĩnh lặng khác thường. Nó lẻ loi, đơn chiếc, thì thầm... như đang trút lá giữa cơn rét “mồ côi mùa đông”...
Nhà sưu tập văn hóa Gérard Chapuis, một người Pháp gốc Việt, thường được biết đến với tên gọi “Người gác đền Bùi Xuân Phái ở Marseille” kể rằng, từ ngày bắt đầu sưu tập tranh Bùi Xuân Phái, ông có thói quen, cứ mỗi lần mua được một bức tranh của họa sĩ, là ông phải nhờ ai đó “chính gốc Hà Nội” ghi vài cảm tưởng, như là cách “cướp hồn của họ và thổi hoài niệm vào bức tranh mình sở hữu...”.
Một trong những trường hợp đáng nhớ nhất của Gérard là vào dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long-Hà Nội, ông đã mua được bức tranh “Chùa Trấn Quốc”. Lần đó, trước khi rời Thủ đô, ông đã lưu giữ được những hoài niệm về Hà Nội từ những ghi chép của một người bạn gái về bức tranh này. Nếu ai đã từng đặt chân đến Hà Nội, không thể không một lần đi dọc theo con đường Thanh Niên, cảm giác thật là yên lành khi thấy hàng cây soi bóng trong nước của Hồ Trúc Bạch một bên và bên kia là Hồ Tây trong buổi hoàng hôn luôn thơ mộng.
Nằm cạnh Hồ Tây, có một ngôi chùa cổ nhất của Việt Nam tương truyền được xây dựng vào thời Vua Lý Nam Đế và mang tên chùa Trấn Quốc. Qua bao năm tháng, ngôi chùa vẫn in hình trong bóng nước Hồ Tây như thể chứng kiến những thăng trầm của lịch sử Việt Nam.
Do vậy, Gérard Chapuis đã thật thú vị khi nhìn thấy bức tranh chùa Trấn Quốc của cố họa sĩ Bùi Xuân Phái. Nơi ấy, bóng nước hồ màu xanh lạt, những áng mây trắng lãng đãng bay, cổng chùa uy nghiêm, ngọn tháp rêu phong cổ kính, lối vào chùa hai bên cỏ vẫn xanh đậm đà, cây bàng sang đông đã trút hết lá thật thơ mộng...
Gérard cho biết khi về Pháp, cứ mỗi lần nhìn vào bức tranh chùa Trấn Quốc, nhìn những nhành cây nghiêng bên hồ nước xanh, ông lại nghe trong lòng văng vẳng tiếng hát: “Dù có đi bốn phương trời, lòng vẫn nhớ về Hà Nội...” và thao thức nỗi nhớ quê hương Việt Nam.
Đầu tháng 3 vừa qua, Gérard Chapuis là một trong số 151 đại biểu đến từ 51 quốc gia lại có mặt tại Hà Nội trong “Hội nghị quốc tế quảng bá văn học Việt Nam” lần thứ ba. Gérard Chapuis cho hay là ngoài việc dự họp, ông đã dành tất cả khoảng thời gian rảnh rỗi còn lại để lang thang trên những con đường rợp bóng cây xanh Hà Nội, để chiêm nghiệm lại những cảm xúc đã trải qua, cũng như những cảm xúc khi từng nhìn ngắm, say mê trong tranh Bùi Xuân Phái, để một lần nữa mong được hiểu, được nắm bắt cái hồn Hà Nội xưa.
Bởi, nếu không phải là người Hà Nội gốc, mấy ai hiểu thấu mùi hoa sữa là nhân chứng của tình yêu, cây bàng lá đỏ miên man, cây cơm nguội vàng vào thu, bằng lăng tím biếc trở về với tháng năm, rồi mùa hoa sấu, hoa xà cừ...
Trở về Pháp, khi cái cảm giác về hình ảnh một Hà Nội cổ kính, thơ mộng, rợp bóng mát cây xanh chưa vơi trong tâm trí, thì đột ngột ông nghe tin Hà Nội đang thực thi một dự án thay thế cây xanh trên nhiều tuyến phố. Qua báo chí, nhìn hình ảnh phố phường với những hàng cây hoang tàn như vừa trải qua một trận chiến khốc liệt, Gérard Chapuis vô cùng thất vọng và nuối tiếc.
Không biết làm gì hơn, Gérard đã gửi phiên bản bức tranh chùa Trấn Quốc, thông qua báo chí góp một tiếng nói: “Xin đừng giết hại cây xanh Hà Nội. Hãy giữ gìn nó, đừng vĩnh viễn biến nó thành hoài niệm, để rồi chỉ còn gặp trong những bức tranh...”.