Chống lạm phát hay giảm phát?

TS. Nguyễn Đức Độ

Tại sao lạm phát thấp? Đâu là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này hiện nay, thưa ông?

Có 2 nhóm yếu tố tác động đến chỉ số lạm phát: Nhóm thứ nhất là cầu kéo, nhóm thứ hai là chi phí đẩy.

Theo tính toán của Tổng cục Thống kê, trong 6 tháng đầu năm, tỷ giá tăng 2% khiến chỉ số CPI tăng thêm 0,6% và giá điện tăng 8,42% đẩy chỉ số CPI tăng thêm 0,22%. Về giá dầu, mặt bằng giá xăng dầu trên thế giới cũng như trong nước vào thời điểm giữa tháng 6/2015 đã ở mức ngang bằng so với giữa tháng 12/2014. Như vậy, trong nửa đầu năm 2015 các yếu tố chi phí đẩy, về cơ bản, có tác động kéo lạm phát gia tăng. Do đó, tình trạng lạm phát thấp hiện nay chỉ có thể được giải thích bởi nguyên nhân còn lại – động thái của tổng cầu.

Kể từ năm 2008 đến nay, tăng trưởng kinh tế luôn trong tình trạng thấp hơn mức tiềm năng (khoảng 6,5%), tức là tốc độ tăng của tổng cầu luôn yếu hơn tốc độ tăng của tổng cung. Khi tổng cầu luôn tăng chậm hơn tổng cung, chênh lệch tổng cầu – tổng cung liên tục giảm và kéo lạm phát giảm theo.

Liệu có điều gì ẩn sau lạm phát thấp? Với thực trạng giá và lạm phát như thế này, liệu có mừng vui khi giá thấp, chi tiêu của dân chúng dễ chịu hơn và chính sách điều hành rõ ràng đã đạt mục tiêu mong muốn?

Đối với người tiêu dùng, đặc biệt là người nghèo, xu hướng giá cả tăng chậm là một tin vui. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách cần nhìn xa và rộng hơn. Cuộc sống của người dân chỉ thực sự được cải thiện khi họ có việc làm ổn định, thu nhập tăng đều. Nhưng doanh nghiệp chỉ có thể tăng đầu tư và mở rộng kinh doanh, thuê thêm lao động, nếu công việc làm ăn mang lại lợi nhuận. Muốn vậy, một trong những điều kiện cần là chi phí vay vốn phải hợp lý. Nếu không, sớm hay muộn các doanh nghiệp này cũng sẽ thu hẹp quy mô sản xuất. Cả doanh nghiệp và Chính phủ chắc chắn sẽ gặp khó khăn trong việc trả nợ.

Ông dự báo diễn biến lạm phát những tháng tới như thế nào? Dự báo sai số đến đâu?

Mặc dù Quốc hội đặt ra mức lạm phát mục tiêu cho năm 2015 là 5%, nhưng gần đây một số dự báo cho rằng, lạm phát trong năm nay chỉ khoảng 3-3,5%. Tuy nhiên, các dự báo này vẫn cao. Trong 6 tháng đầu năm 2015, lạm phát chỉ tăng trung bình 0,1% mỗi tháng, trong khi để đạt mức tăng 3,5% trong cả năm, mỗi tháng còn lại chỉ số CPI phải tăng 0,5%/tháng. Điều này rất khó trở thành hiện thực nếu không có những đột biến lớn.

Việc kỳ vọng chỉ số giá CPI trong những tháng còn lại của năm tiếp tục tăng 0,1%/tháng, theo tôi, hợp lý hơn. Nếu vậy, lạm phát trong năm 2015 sẽ chỉ xoay quanh mức 1%. Một số mô hình dự báo lạm phát cùng kỳ và lạm phát trung bình của năm 2015 cũng cho kết quả như vậy với sai số chuẩn là 1,5 điểm phần trăm.

Nếu nhìn xa hơn, lạm phát trong giai đoạn tới sẽ phụ thuộc vào tốc độ phục hồi của nền kinh tế cũng như mức điều chỉnh tỷ giá NHNN thực hiện mỗi năm. Nếu nền kinh tế chỉ tăng trưởng 6-6,25%/năm, xác suất rơi vào giảm phát là không nhỏ. Để nền kinh tế tránh xa vùng giảm phát, tốc độ tăng trưởng kinh tế cần đạt mức từ 6,5% trở lên. Nếu kinh tế tăng trưởng tới 7%/năm, tình trạng lạm phát cao vẫn chưa xảy ra.

Kết quả dự báo này cũng phần nào lý giải cho câu hỏi: tại sao Chính phủ lại đặt ra mục tiêu tăng trưởng GDP cho giai đoạn 2016-2020 ở mức 6,5-7%. Tuy nhiên, thách thức ở chỗ: làm thế nào để đạt được mức tăng trưởng này?

Một số kịch bản lạm phát giai đoạn 2016-2018 (%)

Vậy, chính sách tới đây sẽ nên thay đổi theo hướng nào? (lo giảm phát hay lạm phát)

Với dự báo nêu trên, xác suất để lạm phát vượt quá mức 4% trong năm nay là dưới 5%. Trong khi đó, xác suất nền kinh tế rơi vào giảm phát (lạm phát dưới 0%) là trên 15%. Rõ ràng là chúng ta nên quan tâm đến những rủi ro liên quan với lạm phát thấp nhiều hơn.

Vì vậy, các chính sách kinh tế vĩ mô, đặc biệt là chính sách lãi suất, cần hướng tới việc hỗ trợ tổng cầu.

Hiện nay có một số lo ngại lạm phát cao có thể quay trở lại như giai đoạn 2007-2011 do NHNN mua nhiều USD trong những năm gần đây đã khiến lượng cung tiền tăng mạnh. Tuy nhiên, cần phải thấy rằng, bối cảnh đã thay đổi. Trong giai đoạn 2007-2011, nền kinh tế giống như một cục than hồng, chỉ cần một luồng gió thổi qua là ngọn lửa lại bùng lên. Tuy nhiên, sau nhiều năm tăng trưởng dưới mức tiềm năng, đồng thời xuất hiện thêm vấn đề nợ xấu, trạng thái của nền kinh tế hiện đã nguội đi nhiều.

Cung tiền tăng mạnh chỉ là điều kiện cần để tạo nên lạm phát. Điều kiện đủ là tiền phải đến được túi của người dân và họ phải sẵn sàng chi tiêu. Vì thế, khi tăng trưởng còn yếu hơn tiềm năng, chúng ta không nên quá lo ngại lạm phát cao quay trở lại.

Nhưng cung tiền tăng mạnh có thể ảnh hưởng đến ổn định kinh tế vĩ mô thông qua các kênh như vàng, USD…?

Các dòng tiền đầu cơ luôn là một phần của nền kinh tế thị trường và không thể loại bỏ hoàn toàn. Khi cung tiền tăng, các thị trường vàng, USD, bất động sản, chứng khoán sẽ có cơ hội để phát triển và NHNN sẽ phải cố gắng thu hẹp các dòng tiền đầu cơ đến mức tối thiểu để ổn định hệ thống tài chính.

Tuy nhiên, khi chính sách hạn chế các dòng tiền đầu cơ ảnh hưởng đến việc thực hiện các mục tiêu khác như tăng trưởng, việc làm… NHNN sẽ phải lựa chọn. Xét trên một góc độ nào đó, đây là cái giá phải trả của việc nới lỏng tiền tệ.

Mặc dù vậy, danh mục lựa chọn các giải pháp hiện nay không quá hẹp. Cho dù nền kinh tế hiện nay chưa đủ mạnh để chúng ta có thể nâng lãi suất và hạn chế dòng tiền đầu cơ, nhưng NHNN có thể hướng dòng tiền này vào những khu vực gây ít thiệt hại cho nền kinh tế nhất. Trong bối cảnh hiện nay, thị trường trái phiếu vẫn là một địa điểm hấp dẫn đối với các dòng tiền nóng.

Trong giai đoạn 2012-2014, NHNN đã rất thành công trong việc hạ lãi suất, giảm lạm phát đồng thời với ổn định tỷ giá và thị trường vàng. Một trong những lý do dẫn đến thành công này là các dòng tiền nóng đã hướng vào thị trường trái phiếu.