“Chùa Một cột” những bản "khai sinh" chưa được "công chứng"
Chính xác phải là "Liên hoa đài"
TS. Trần Trọng Dương, hiện là một trong số những nhà nghiên cứu trẻ tâm huyết với công trình nghiên cứu về chùa Diên Hựu – Một Cột đang lên kế hoạch kiểm tra và nghiên cứu lại những đề án liên quan đến công trình di tích này tại chùa. Trước đó, anh cùng với một số đồng nghiệp của mình tại Viện Hán Nôm đã tham gia Hội thảo “Kiến giải mới về kiến trúc Một Cột ở chùa Diên Hựu thời Lý” được tổ chức tại Hà Nội.
Chùa Diên Hựu - Một Cột mãi là biểu tượng của Thủ đô ngàn năm văn vật (Ảnh: MH)
"Căn cứ vào các nguồn sử liệu hình văn và sử liệu hiện vật, cùng với những nghiên cứu mới của chúng tôi, tôi cho rằng thực chất tên gọi chùa Một Cột như hiện nay là chúng ta đang gọi sai bởi theo nghiên cứu thì đây chính là một bộ phận của chùa Diên Hựu, nằm trong khuôn viên của chùa Diên Hựu" - TS. Trần Trọng Dương khẳng định: "Và chính xác nó là Liên hoa đài tức là một Đài hoa sen phỏng theo hình dáng của bông sen khổng lồ được cách tân lại theo kiểu kiến trúc chùa... Bằng chứng được cho là thuyết phục nhất chính là bia đá Sùng Thiện Diên Linh có ghi rất rõ ràng rằng: “Kiến trúc một cột là một đơn nguyên kiến trúc của chùa Diên Hựu, nằm trong quần thể chùa Diên Hựu…”.
Những kiến giải về tên gọi mà TS. Dương đưa ra thực chất không mới, trước đó cũng đã có nhiều nhà nghiên cứu lịch sử cho rằng, công trình mà chúng ta quen gọi là chùa Một Cột thực chất chỉ là một bộ phận của chùa Diên Hựu và theo cấu tạo kiến trúc chùa tháp thì nhiều khả năng công trình này chính là Liên hoa đài.
Là linga trong Ấn Độ giáo?
Giáo sư sử học Lê Văn Lan một trong số những nhà nghiên cứu rất quan tâm tới vấn đề kiến trúc của quần thể di tích chùa Diên Hựu - Một Cột cho biết: "Chùa thì chỉ có chùa Diên Hựu chứ không có chùa Một Cột. Cái mà chúng ta đang và quen gọi là chùa Một Cột cũng giống như việc ta gọi công trình Kỳ đài là Cột cờ Hà Nội. Vì đài có 3 phần: Đế có 3 bộ phận: Thiên, địa, nhân; Một trụ hình bát giác và trên cùng là cái lầu. Vậy gọi theo tên dân gian là Cột cờ giống như ta gọi là chùa Một Cột một cách không đúng. Còn bộ phận đó chính xác là gì thì đó là cả một vấn đề phức tạp".
Trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu về công trình di tích này, giáo sư Lê Văn Lan và một số nhà nghiên cứu văn hóa còn đưa ra một kiến giải tương đối mới mẻ liên quan đến nguồn gốc của biểu tượng Một Cột.
Vừa qua, UBND thành phố Hà Nội giao cho UBND quận Ba Đình phối hợp cùng với các cơ quan chức năng triển khai các phương án tu bổ, tôn tạo công trình chùa Diên Hựu – Một Cột do công trình này trải qua thời gian đã bị xuống cấp. Trước một công trình di tích lịch sử có ý nghĩa đặc biệt về mặt văn hóa, tâm linh, lịch sử, nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra những kiến giải quan trọng liên quan đến kiến trúc của chùa Diên Hựu - Một Cột nhằm xây dựng một đề án hoàn hảo trước khi công trình này đi vào giai đoạn thi công. |
"Nhiều khả năng đây là biểu tượng của chiếc linga trong Ấn Độ giáo vì thời Lý, sự du nhập của Ấn Độ giáo vào văn hóa nước ta rất mạnh mẽ", giáo sư Lan nói. "Linga gồm có 3 phần: Hình trụ tròn tượng trưng cho thần phá hoại; Hình bát giác: tượng trưng cho thần bảo vệ và chân đế; Hình tứ giác: tượng trưng cho thần sáng tạo. Chiếc linga hội tụ tổng hợp sức mạnh của con người và nó thường được dùng để làm biểu tượng trong các công trình văn hóa. Tôi nghĩ đây cũng là ý kiến khá hay cần tham khảo khi ta phục dựng lại công trình Một Cột".
Dù sao, công trình tu bổ và tôn tạo tổng thể di tích chùa Diên Hựu – Một Cột hiện vẫn đang trong quá trình triển khai lấy ý kiến. Đó là cách làm đúng của các cơ quan chức năng, bởi chắc chắn sẽ có rất nhiều ý kiến đóng góp, chia sẻ quý báu của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, các tầng lớp nhân dân nhằm trùng tu, phục dựng một cách bài bản và khoa học nhất công trình kiến trúc như là một biểu tượng của Thăng Long xưa – Hà Nội nay, tránh để lại những vết thương di sản như chúng ta đã từng vấp phải với nhiều công trình kiến trúc cổ khác ở Thủ đô cũng như trong cả nước mà dư luận đã lên tiếng trong mấy năm vừa qua.
Phạm Quỳnh