Chứng khoán tuần: Thận trọng với thanh khoản

Phiên giao dịch cuối tuần qua, VN-Index có lúc sụt giảm xuống tận 762 điểm sau đó phục hồi. Phiên phục hồi đó đã nhen nhóm nhiều hi vọng vào khả năng tạo đáy của nhịp điều chỉnh hiện tại. Tuy nhiên điều đó cũng không xóa đi được một thực tế là dòng tiền trên thị trường đang sụt giảm rất mạnh.

Biến số VPB và dòng tiền thực chất

Thuần túy nhìn vào các số liệu thống kê thì thanh khoản của thị trường trong tuần qua không có nhiều biến động lớn. Cụ thể, tổng giá trị giao dịch đạt bình quân 4.243 tỷ đồng một phiên, giảm nhẹ 9% so với trung bình tuần trước. Giá trị khớp lệnh cũng đạt trung bình 3.798 tỷ đồng/phiên, giảm 11%.

Mức giảm này không thực sự lớn nếu chỉ so sánh con số tổng. Tuy nhiên tuần qua có một biến số mới xuất hiện, đó là cổ phiếu VPB của ngân hàng VPBank vừa lên sàn. Ngay trong ngày đầu tiên chào sàn, cổ phiếu này đã giao dịch 2.255,1 tỷ đồng, trong đó nhà đầu tư nước ngoài mua 1.456,8 tỷ đồng.

Vấn đề lớn nhất là tại sao VPB lại giao dịch lớn như vậy trong ngày đầu tiên và liệu thanh khoản đó có tính đại diện hay không. Chỉ riêng giao dịch của VPB trong một ngày đã chiếm 10,6% tổng giá trị giao dịch của toàn thị trường trong một tuần.

Giao dịch của VPB có yếu tố mua của nhà đầu tư nước ngoài rất lớn. Đây là giao dịch rất bất thường nếu nhìn theo tính chất của một cổ phiếu thông thường. Lý do rõ ràng nhất là ngay khi bước vào giao dịch, VPB đã được mua hàng chục triệu cổ phiếu ở giá ATO. Không có nhà đầu tư nào đặt lệnh lớn như vậy lúc mở cửa vì không thể chắc chắn liệu sẽ có bao nhiêu người bán ra để đáp ứng số lượng mua khổng lồ đó. Việc đặt lệnh mua như vậy sẽ khiến giá biến động vượt xa khỏi giá muốn mua và dĩ nhiên là làm thiệt hại cho người mua.

Khả năng duy nhất mà người mua dám đặt mua khối lượng lớn như vậy là họ đã chắc chắn rằng sẽ có người bán ra một khối lượng lớn tương ứng. Nói cách khác, người mua biết chắc sẽ mua được ở giá phù hợp. Vì vậy khả năng cực cao VPB đã được thỏa thuận trước về giao dịch mua trong ngày mở cửa. Thương vụ chuyển nhượng đó đơn giản là đã được sắp xếp từ trước, chỉ chờ đến giờ là ấn nút.

Điều này khiến VPB giao dịch sụt giảm ngay lập tức trong phiên kế tiếp. Giá trị giao dịch ngày hôm sau chỉ còn 41,5 tỷ đồng. Đây mới là cung cầu thực chất của VPB trong điều kiện bình thường.

Do khả năng VPB đã có giao dịch bất thường được thỏa thuận trước nên việc đánh giá thanh khoản trong tuần qua không thể không tính đến biến số này. Khả năng thứ nhất là loại bỏ toàn bộ giao dịch của VPB trong ngày chào sàn thì giá trị giao dịch trung bình tuần qua của thị trường xấp xỉ 3.347 tỷ đồng/phiên, giảm 22% so với trung bình tuần trước đó. Khả năng thứ hai là chỉ điều chỉnh giảm quy mô thương vụ mua của nhà đầu tư nước ngoài (1.456,8 tỷ đồng). Khi đó giá trị giao dịch khớp lệnh bình quân tuần đạt 3.506 tỷ đồng/phiên, giảm 18% so với tuần trước.

Như vậy, có 3 khả năng về quy mô giao dịch khớp lệnh trong tuần qua: 1) Tính toàn bộ giao dịch VPB thì thanh khoản trung bình giảm 11%; 2) Loại bỏ giao dịch đột biến của nhà đầu tư nước ngoài tại VPB, thanh khoản trung bình giảm 18%; 3) Loại bỏ hoàn toàn giao dịch của VPB, thanh khoản giảm 22%.

Liên tục bắt đáy

Cả ba khả năng nói trên đều cho thấy thanh khoản thị trường tuần này đã sụt giảm. Trong tuần VN-Index cũng có 3 phiên tăng, 2 phiên giảm điểm. Các phiên tăng điểm luôn có giá trị giao dịch giảm còn phiên giảm điểm giá trị giao dịch lại tăng. Điều này là do hoạt động mua vào đã không đủ mạnh trong các phiên thị trường tăng điểm.

Không phải chỉ ở tuần này mà ngay từ tuần trước, sau phiên lao dốc mạnh ngày 9-10/8, nhà đầu tư đã bắt đáy rất nhiều. Tuy nhiên các thống kê đều cho thấy hiệu quả của việc bắt đáy là không lớn, thậm chí gây thua lỗ nhiều hơn. Phiên cuối tuần thị trường cũng được bắt đáy khá mạnh khi thị trường sụt giảm.

Liên tục bắt đáy trong nhịp điều chỉnh giảm là tâm lý thông thường của những nhà đầu tư dò đáy thị trường. Nhà đầu tư cá nhân thường chỉ đủ vốn để bắt đáy 1-2 lần là hết tiền, trong khi thị trường có thể điều chỉnh trong nhiều phiên. Hoạt động bắt đáy để dò đáy có rủi ro rất cao, không giống với chiến lược giải ngân theo chiều giá xuống, giá càng giảm càng mua mạnh và mua gấp thếp. Giải ngân theo chiều giá xuống chỉ có các tổ chức, nhà đầu tư trường vốn mới thực hiện được.

Thanh khoản sụt giảm trong tuần qua tiếp tục phản ánh tâm lý lo ngại của nhà đầu tư. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào thị trường cũng luôn tồn tại những nhà đầu tư bắt đáy. Tuy nhiên thanh khoản yếu dần cũng đồng nghĩa với khả năng mua của những nhà đầu tư dò đáy giảm đi và có thêm người rút khỏi thị trường. Dễ thấy từ chỗ giao dịch 4.000-5.000 tỷ đồng/ngày giảm xuống chỉ còn loanh quanh 3.500 tỷ/ngày.

Thị trường tạo đáy thời điểm nào là câu hỏi đáng giá hàng tỷ USD mà nhà đầu tư nào cũng muốn biết. Tuy nhiên thực tế của thị trường đều chứng tỏ hành động dò đáy có xác suất thua lỗ nhiều hơn là lợi nhuận.