Chuyển đổi đất nông lâm trường: Người dân, Nhà nước được gì?

Ảnh minh họa

Đại biểu Nguyễn Tiến Sinh (Hòa Bình), thành viên đoàn giám sát “thấm thía sâu sắc” khi cho rằng thực trạng rất đáng quan tâm và phải làm rõ trách nhiệm của các đơn vị liên quan.

Bởi lẽ sau khi giám sát thực tế thấy tình trạng thất thoát quỹ đất và tài sản của Nhà nước khá nghiêm trọng. Ví dụ, khi đến công ty chè Mộc châu hỏi mới biết, công ty này đã chuyển đổi 100%, Nhà nước chỉ thu về khoảng 1 tỷ đồng.

Điều đáng nói năm 2014, kế hoạch nộp NSNN chỉ khoảng 2,4 tỷ đồng đã bao gồm có cả tiền thuê đất, trong khi đó công ty quản lý 4.800 ha đất. Vậy tái cơ cấu, hay chuyển đổi mô hình thì Nhà nước được gì hay chỉ tạo kẽ hở gây thất thoát tài sản của Nhà nước sang tư nhân.

Điều đáng quan tâm hơn là công ty này sau khi chuyển đổi thành CTCP sẽ được lên sàn. Khi đó sẽ không có người ở địa phương quản lý nữa mà trở thành sở hữu của các cổ đông, họ chi phối cả nghìn ha của huyện Mộc Châu khiến UBND huyện này rất bức xúc.

Bên cạnh đó, tranh chấp, chiếm dụng, thâu tóm đất đai, sử dụng trái mục đích diễn ra tràn lan, Nhà nước không thu được tiền thuê đất. Rất nhiều DN đề nghị cho miễn tiền thuê đất từ 2004 đến nay vì không được vào hạch toán vào sản xuất hàng năm nên không biết lấy đâu tiền để nộp.

Về hiệu quả kinh tế không rõ nét, phát sinh thêm nặng nợ do các chính sách của chúng ta vẫn tiếp tục "hà hơi thổi ngạt" cho các DN sống nhưng thực ra không sống được.

“Đến công ty Lâm nghiệp Mường La, hiện họ không sống được mà nợ từ các dự án phải gánh thêm vài tỷ. Đến lâm trường Văn Chấn, 10 năm nay không có giám đốc vì chưa phê duyệt tái cơ cấu. Mấy năm nay họ phải sống lay lắt bằng tiền dịch vụ môi trường rừng và 3 tháng nay không có gì trả cho người lao động”, ông Sinh cho biết.

Không những không tái, không chuyển đổi để nâng cao mô hình hiệu quả kinh tế, tạo thành quả đấm thép như mong đợi để bảo đảm quyền lợi cho người lao động mà tình trạng còn xấu đi. Quyền lợi chính đáng của người lao động là công nhân viên của các nông, lâm trường ở loại hình này không những không được cải thiện mà giảm đi.

Ví như ở công ty chè Mộc Châu, trước đây là nông trường viên, người lao động được nhận khoán đất của nông trường, nay phải nhận khoán của công ty tư nhân. Công ty không làm gì, nhưng mỗi năm mỗi ha người nông dân phải trả cho công ty 2,8 triệu đồng. Vậy thì sau khi chuyển đổi người dân được gì, Nhà nước được gì?

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Ksor Phước cho biết đoàn giám sát của UBTV Quốc hội đã tiến hành đi thực địa tại 20 tỉnh, 27 huyện, 16 công ty nông nghiệp, 19 công ty lâm nghiệp và 6 ban quản lý rừng. Sau 10 năm triển khai thực hiện chủ trương đổi mới sản xuất và phát triển nông, lâm trường quốc doanh trên địa bàn cả nước đã có những kết quả bước đầu.

Tuy nhiên, qua giám sát và báo cáo của Chính phủ trước khi giám sát cho thấy việc quản lý đất đai còn nhiều tồn tại, hạn chế như việc đổi mới quản lý nông lâm trường, đặc biệt là những vấn đề về công tác sử dụng đất chưa hiệu quả. Việc rà soát hiện trạng sử dụng đất của các nông lâm trường mới trên sổ sách mà chưa trên thực địa, việc xác định cắm mốc đo đạc ranh giới đất chỉ đạt hơn 60% nông lâm trường, 88% diện tích đã không làm thủ tục chuyển giao đất có thu tiền hoặc thuê đất theo quy định của pháp luật.

Việc cấp giấy phép quyền sử dụng đất cho các nông lâm trường ở các địa phương còn chậm. Tình trạng tranh chấp, vi phạm luật đất đai ở các nông lâm trường vẫn còn nhiều, dưới các hình thức như lấn chiếm, cho thuê, mượn đất, chuyển mục đích, chuyển nhượng trái phép… việc chuyển giao đất cho địa phương quản lý còn thực hiện chậm, hiệu quả chưa cao.

Đại biểu Đỗ Văn Đương (TP. Hồ Chí Minh), tỏ ý bức xúc với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khi trong 13 triệu ha rừng hiện nay, số rừng giao trực tiếp cho các hộ gia đình quản lý chỉ chiếm khoảng 26%, cộng đồng khoảng 2%.

Nhiều UBND cấp xã theo luật không phải là đơn vị được giao trách nhiệm quản lý đất rừng nhưng lại đang quản lý khoảng 2,1 triệu ha, trong khi rất nhiều hộ gia đình khác không có đất để sản xuất, đặc biệt là dân tộc thiểu số.

“Việc giao đất rừng như vậy theo đã đúng hay chưa, và trách nhiệm của Bộ ở đâu, thời gian tới có giải pháp gì khắc phục sớm tình trạng này để tránh lãng phí nguồn lực và tiềm lực đất đai”, ông Đương đặt câu hỏi.

Giải trình vấn đề này, Bộ trưởng Cao Đức Phát cho rằng, đây là diện tích đất xa dân khó có điều kiện sản xuất, chất lượng đất rất kém. Nếu giao cho dân thì hiệu quả sản xuất cũng thấp. Trên thực tế không phải là giao cho UBND xã mà UBND không giao được cho ai thì phải quản lý.

Không thoả mãn với giải trình này, ông Đương hỏi thẳng việc giao cho xã có đúng pháp luật hay không, Bộ trưởng nói giao đất cho các xã là do xa dân là không hợp lý vì ở chốn sơn lâm rừng sâu núi thẳm mà đất đai màu mỡ vẫn có người tìm đến.

“Tôi cũng không muốn nhiều lời với anh Phát nhưng khi anh trả lời đất xa dân thì giao cho UBND cấp xã, là đất nghèo sỏi đá. Theo tôi nghĩ không phải như vậy. Nếu cứ cách trả lời như thế tôi không đồng ý, cử tri cũng không đồng ý. Bởi đã là đất thuộc nông lâm trường chắc chắn là đất tốt, đất rừng sản xuất. Đằng sau việc giao cho UBND xã quản lý thì ai là người hưởng dụng cũng cần phải xem xét”, ông Đương nói.

Liên quan đến trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hiện cả nước có khoảng 360 công ty nông lâm nghiệp phải chuyển sang hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất hoặc thuê đất với diện tích khoảng 2,5 triệu ha. Nhưng hiện nay chỉ có 116 công ty là chuyển sang hình thức thuê đất hoặc giao đất có thu tiền sử dụng đất, chiếm tỷ lệ rất nhỏ khoảng 32%, tương đương 475 nghìn ha. Điều này dẫn đến hiệu quả sử dụng tài nguyên đất đai rất kém.

Dẫn chứng những yếu kém về hiệu quả kinh tế, một số đại biểu dẫn báo cáo của Chính phủ cho thấy, tổng tài sản của công ty nông nghiệp là khoảng 4.000 tỷ đồng, so với trước sắp xếp (2004) chỉ tăng 943 tỷ đồng. Các khoản phải thu là 529 tỷ đồng, tăng 165 tỷ đồng so với trước 2004, nhưng các khoản nợ phải trả lên tới 1.833 tỷ đồng.

Như vậy, so với trước khi sắp xếp, số nợ còn tăng thêm 340 tỷ đồng. Trong khi tổng nộp NSNN lại rất thấp chỉ 276 tỷ đồng, tăng 20 tỷ đồng so với trước khi sắp xếp.

“Điều này một lần nữa chứng tỏ hiệu quả sử dụng đất đai rất thấp kém trong khi bộ máy trong các công ty nông lâm trường rất cồng kềnh, lãng phí. Vì sao sau nhiều năm như thế yếu kém vẫn tồn tại”, ông Đương đặt dấu hỏi.

Đại biểu Nguyễn Thị Khá, Ủỷ viên thường trực Uỷ ban các vấn đề xã hội của Quốc hội, thành viên đoàn giám sát lại tỏ ra sốt ruột hơn khi lộ trình cấp quyền sử dụng đất nông lâm trường trước và sau chuyển đổi. Bởi qua giám sát ở 40/53 tỉnh thành thì tiến độ cấp quyền sử dụng đất ở nông trường chưa đạt 50%, lâm trường chỉ đạt khoảng 25%.

Hồ sơ giao đất, cho thuê đất được lập và ban hành kèm theo quyết định thành lập do các nông lâm trường tự quản lý mà không nộp cho cơ quan quản lý đất đai. Đây chính là nguyên nhân lấn chiếm, cho thuê, cho mượn tràn lan…

“Các nông lâm trường hiện quản lý diện tích đất khá lớn nhưng sử dụng đất kém hiệu quả, giao khoán sai mục đích, sai đối tượng quá nhiều dẫn đến thất thoát, lãng phí. Tình trạng khoán trắng theo kiểu "phát canh thu tô" đóng góp cho xã hội và NSNN chưa tương xứng với nguồn lực. Các lâm trường được giao quản lý bảo vệ phát triển rừng tự nhiên thì bị chặt phá ngày càng cạn kiệt, vẫn để tình trạng đất hoang hoá”, bà Khá bức xúc.

Bộ trưởng Bộ Tài Nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Quang thừa nhận, sau 10 năm kết quả rất thấp. Trách nhiệm thuộc về địa phương vì địa phương có thẩm quyền trực tiếp quản lý đất đai. Cần làm rõ trách nhiệm của địa phương và những người trực tiếp quản lý đất đai ở địa phương là như thế nào.