Công khai để sử dụng hiệu quả ngân sách
Đặc biệt, việc phân cấp ngân sách đã dẫn tới những hạn chế cơ bản như thiếu tính minh bạch trong trách nhiệm và thẩm quyền giữa các cấp quản lý; thiếu sự tham gia và vai trò giám sát của người dân trong quản lý ngân sách; ngân sách của địa phương không phản ánh nhu cầu và mối quan tâm của người dân.
Vừa qua, Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) đã tham gia cùng các tổ chức phát triển cộng đồng khác, với sự hỗ trợ của Oxfam, tham vấn người dân và cán bộ chính quyền tại 5 tỉnh Bắc Giang, Hòa Bình, Nam Định, Quảng Trị và Bà Rịa - Vũng Tàu.
Nội dung tham vấn chủ yếu tập trung vào ba vấn đề lớn, bao gồm: thực hiện công khai, minh bạch; trách nhiệm giải trình và bảo đảm sự tham gia của người dân trong phân bổ ngân sách và quản lý, sử dụng ngân sách. Những khuyến nghị này đã được gửi đến cơ quan soạn thảo, các đại biểu Quốc hội và bước đầu được các cơ quan liên quan xem xét, tiếp thu.
Kết quả tham vấn trực tiếp và khảo sát trên 2 phương tiện truyền thông khác, do Oxfam thực hiện tháng 11/2014, cho thấy: đại đa số người được hỏi, đều ủng hộ đưa các nội dung về công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân trong phân bổ, quản lý và sử dụng ngân sách. Ngoài ra, khảo sát thực tế của CDI tại Thái Nguyên liên quan đến quản lý nguồn thu ngân sách từ hoạt động khai khoáng cũng cho thấy nhiều bằng chứng về việc NSNN được sử dụng hiệu quả hơn khi được công khai và có sự tham gia của người dân.
Thí điểm công khai nguồn thu ngân sách từ khai khoáng tại Thái Nguyên đem lại nhiều hiệu quả tích cực |
Qua khảo sát thực tế tại Thái Nguyên, tuy là một tỉnh giàu tài nguyên khoáng sản nhưng tỷ trọng thu ngân sách từ khoáng sản còn thấp. Hoạt động khai thác và bảo vệ tài nguyên khoáng sản gặp nhiều khó khăn, đặc biệt khi triển khai Luật Khoáng sản năm 2010 vào thực tế.
Cụ thể, tại huyện Đồng Hỷ có 71 điểm mỏ, trong đó 51 mỏ đã cấp phép. Dù rằng phí bảo vệ môi trường (BVMT) 100% được chuyển cho huyện, trong đó huyện phân bổ 80% về các xã nhưng mỗi xã không vượt quá 500 triệu đồng. Theo ý kiến chuyên gia, kinh phí chi cho huyện để khắc phục môi trường như vậy là quá ít. Với mức phân bổ phí bảo vệ môi trường như hiện nay không đủ để hoàn thô, nói gì đến việc khắc phục suy thoái, bảo vệ và tái tạo cảnh quan môi trường do hoạt động khai thác khoáng sản.
Điều này không đúng với tinh thần Nghị định 74/2011/NĐ-CP về phí bảo vệ môi trường đối với khoáng sản. Được biết chi thường xuyên cho sự nghiệp môi trường đã đạt 1% tổng chi NSNN hàng năm. Thực tế, việc sử dụng kinh phí chi cho công tác BVMT: Huyện mới tập trung xây dựng được tuyến đường với một số trường học.
Ở cấp độ như huyện Đồng Hỷ rất khó để yêu cầu doanh nghiệp khai khoáng hoạt động trên địa bàn công khai nguồn thu. Người dân chỉ biết tới báo cáo quyết toán thu chi ngân sách xã thông qua các xóm trưởng đọc lại cho nghe tại các cuộc họp.
Tương tự, dẫn báo cáo của mỏ sắt Trại Cau (Thái Nguyên), trong giai đoạn từ năm 2008 đến 2012, đơn vị này đã nộp ngân sách tổng cộng 107.496 triệu đồng thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường. Nhưng trên sổ sách của Cục Thuế tỉnh Thái Nguyên lại ghi tổng cộng là 111.236 triệu đồng, chênh lệch giữa hai báo cáo tới 3.739,7 triệu đồng.
Kết quả trên được một chuyên gia nêu ra tại hội thảo "Khuyến nghị sửa đổi dự thảo Luật NSNN đã cung cấp thêm thông tin, bằng chứng về tác động của công khai minh bạch đến hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách.
Hiện Nhà nước vẫn chưa kiểm soát được sản lượng khoáng sản nên thu vẫn dựa trên khai thác thô, mà ít thu dựa trên chế biến. Thêm vào đó, tình trạng cấp phép khai thác tài nguyên khoáng sản tràn lan, trong đó 50% giấy phép do địa phương cấp, nên nhiều đối tượng tham gia vào hoạt động khai thác, làm khó cho công tác quản lý, dễ dẫn đến tình trạng tham nhũng, gây ô nhiễm môi trường, xuất khoáng sản lậu.
ThS. Nguyễn Minh Tân, Phó vụ trưởng Vụ Tài chính - Ngân sách – Văn phòng Quốc hội cho biết, để tạo sự chủ động, kịp thời trong việc thu NSNN, đề nghị phân cấp cho địa phương hưởng 70% thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản. Hiện nay 70% được chuyển về ngân sách trung ương; ngân sách địa phương được hưởng 30%.
Cũng có đại biểu Quốc hội đề nghị bổ sung quyền của người dân được biết về NSNN, đặt thành một chương riêng quy định về giám sát, kiểm tra, thanh tra để nêu được cả phản biện xã hội của các tổ chức và nhân dân; công khai ngân sách và tăng cường sự giám sát của cộng đồng.
Dẫn chứng từ kết quả nghiên cứu tại huyện Đồng Hỷ, 49% số người được hỏi cho rằng các khoản thu - chi ngân sách xã được công khai nhưng còn 23% số người được hỏi cho rằng không hề có sự công khai này và 28% không biết liệu bảng thu – chi ngân sách có được công khai hay không?
Từ kết quả nghiên cứu, khảo sát trên, nhiều ý kiến đề xuất Dự thảo Luật NSNN nên bổ sung quy định các cấp ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách có trách nhiệm công khai đi kèm báo cáo thuyết minh tình hình thực hiện dự toán ngân sách; công khai kết quả thực hiện các kiến nghị của kiểm toán Nhà nước; công khai các thủ tục NSNN; giám sát thực hiện ngân sách của cộng đồng.