Công nghiệp ô tô: “Cái chết” được báo trước?

Hụt thu gần 900 triệu USD tiền thuế

“Thị trường ô tô Việt Nam sẽ mở cửa hoàn toàn vào năm 2018, khi đó nhập khẩu từ các nước trong khu vực với thuế suất thấp sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất trong nước”, ông Alain Cany - đồng Chủ tịch Diễn đàn DN Việt Nam (VBF) nói vậy trong buổi họp báo hồi tuần trước tại Hà Nội.

Vì lý do này nên các DN ô tô đã kiến nghị thực hiện một bản báo cáo tại VBF để có “tiếng nói chung với cộng đồng DN”. Chỉ được tập hợp trong khoảng 1 tháng trước thềm diễn đàn, Nhóm công tác Công nghiệp Ô tô, Xe máy đã hoàn thành bản báo cáo với nhiều thông tin khá “đau xót” về ngành công nghiệp công nghệ cao này.

Công nghiệp ô tô trong nước vẫn chủ yếu làm khâu… lắp ráp. (Ảnh: ST)

Theo báo cáo, chuỗi kinh doanh ô tô đóng góp vào GDP của Việt Nam khoảng từ 3 - 5%. Mức đóng góp này là nhỏ khi so sánh với 10% của các nước láng giềng như Thái Lan, nhưng triển vọng khá tốt đẹp với dân số đông và thu nhập người Việt đang tăng lên. Số liệu thống kê của Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho hay, hiện tại có hơn 60.000 lao động làm việc trong các nhà máy, công ty thành viên VAMA.

Nếu tính cả số lượng nhân công làm việc cho các nhà sản xuất thiết bị gốc, cùng các DN sản xuất phương tiện giao thông 2 bánh, các nhà cung cấp thiết bị lắp ráp cùng các đại lý phân phối, số lượng người làm việc trong ngành ước tính khoảng 125.000 người. Ngoài ra, nếu tính thêm số người phụ thuộc của các lao động trong ngành, số người mà cuộc sống hưởng lợi gián tiếp từ công nghiệp ô tô, xe máy khoảng 500.000 người.

Trong giai đoạn phát triển trước đây, ngành công nghiệp ô tô có đóng góp lớn cho ngân sách Nhà nước nhờ các khoản thuế cao từ việc lắp ráp và nhập khẩu ô tô, xe máy. Tuy nhiên từ cuối năm ngoái đến nay, nửa triệu người sống nhờ vào ngành này đang đối mặt với nhiều khó khăn.

Theo Nhóm nghiên cứu, tiêu thụ và sản xuất của ngành công nghiệp ô tô, xe máy tại Việt Nam đã sụt giảm mạnh trong năm 2012. Ước tính số lượng tiêu thụ xe ô tô (bao gồm cả xe nhập khẩu và xe sản xuất, lắp ráp tại Việt Nam) đã giảm khoảng 40 - 50%. Chỉ riêng 8 tháng đầu năm 2012, sự sụt giảm trong khối lượng tiêu thụ cũng như sản xuất khiến cho mức đóng góp thuế của ngành thấp hơn 867 triệu USD so với cùng kỳ năm ngoái. “Đây là một vấn đề nghiêm trọng có ảnh hưởng lớn đến các DN trong ngành”, ông Laurent Charpentier - Tổng giám đốc Ford Việt Nam, kiêm Chủ tịch VAMA nhìn nhận.

“Tháo chạy” khỏi Việt Nam

Thập niên 1990, triển vọng công nghiệp hóa như “bừng tỉnh” khi hàng loạt hãng ô tô nổi tiếng thế giới đầu tư vào Việt Nam. Sau Honda, Toyota vào Vĩnh Phúc, một số “chân rết” của các hãng này cũng nhảy vào Việt Nam, cung cấp phanh, ghế… Một tầm nhìn trong 20 năm tưởng như có thể chạm đến góc cao nhất của công nghiệp hóa. Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020 đặt những mục tiêu đầy tham vọng về tỷ lệ nội địa hóa. Nhiều ưu đãi được áp dụng trong giai đoạn khoảng 20 năm đầu phát triển của ngành, với hy vọng ô tô Việt Nam chiếm lĩnh khoảng 80% thị trường nội địa và vươn ra thị trường thế giới.

Tuy nhiên, ngay lập tức những tham vọng lớn trở thành... vô vọng. Năm 2009, thanh tra do Bộ Tài chính công bố một bản báo cáo gây nhiều chú ý. Theo đó, các hãng Toyota, Suzuki, Ford Việt Nam có tỷ lệ nội địa hóa đạt từ 2 - 7% giá trị xe. Và khi mà nhà đầu tư “quay lưng” với cam kết, các ưu đãi cũng rút dần.

Hiện tại, ngành công nghiệp ô tô, xe máy không phải là đối tượng của bất kỳ chính sách khuyến khích đầu tư nào. Với Bộ Công Thương, ô tô nguyên chiếc dưới 9 chỗ ngồi được đưa vào diện hạn chế nhập khẩu, trong khi linh kiện phụ tùng thuộc diện kiểm soát nhập khẩu. Chính sách thuế cũng không khuyến khích tiêu dùng loại phương tiện này. Mới đây nhất, phí trước bạ đã được điều chỉnh tăng khá cao ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh…

Vì lẽ trên, thị trường ô tô Việt Nam giai đoạn cao điểm nhất cũng chỉ tiêu thụ được khoảng 120.000-150.000 xe/năm, khiến nền công nghiệp phụ trợ đã không thể phát triển. Trong khi đó, luyện kim, cơ khí và sản xuất bộ phận có độ chính xác cao là những quy trình chế tạo quan trọng của ngành ô tô, xe máy nhưng hiện vẫn còn chậm phát triển ở Việt Nam. Kết quả là trong vài năm gần đây, các hãng ô tô lớn đã bắt đầu “tháo chạy” khỏi Việt Nam.

Suzuki Nhật Bản đã đầu tư nhà máy sản xuất động cơ ô tô ở Indonesia và lên kế hoạch mở rộng hoạt động sản xuất xe bốn bánh tại đây. Toyota cũng “rút” kế hoạch phát triển mẫu xe Innova về Indonesia, dù đã tăng tỷ lệ nội địa hóa tại Việt Nam lên 20% cho dòng sản phẩm này. Cùng về với thị trường Indonesia còn có Mitsubishi. Trong khi Ford thì đang nuôi dự định phát triển tại thị trường khu vực với việc đầu tư nhà máy sản xuất ô tô thứ 3 tại Thái Lan.

Theo một số chuyên gia trong ngành, đến năm 2018 thị trường sẽ chỉ còn nhiều nhất 3 DN ô tô có vốn đầu tư nước ngoài trụ lại tại Việt Nam. Nhưng, sau đó còn lại bao nhiêu thì không ai có thể dám chắc. Bởi lẽ, với thuế suất thuế nhập khẩu ô tô nguyên chiếc từ các nước khu vực và Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản đều sẽ về mức 0 - 5% sẽ không còn cửa cho DN trong nước cạnh tranh, nếu không thay đổi chính sách hiện nay.

Anh Quân