Cuộc chuyển hướng ấn tượng

GS-TS. Vương Đình Huệ, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng ban Kinh tế Trung ương nhận định như vậy trong cuộc trả lời phỏng vấn đầu xuân với phóng viên Thời báo Ngân hàng về thành tựu 30 năm đổi mới và đặc biệt là những điểm nhấn của nền kinh tế trong giai đoạn 2011-2015.

Thưa đồng chí, Tết năm nay là một Tết đặc biệt, đánh một dấu mốc của chặng đường 30 năm đổi mới và kết thúc kế hoạch 5 năm 2011-2015. Nhân đây, đồng chí có thể cho biết một số đánh giá về những thành tựu và yếu tố quan trọng nhất, quyết định nhất tạo nên thành công của 30 năm đổi mới?

Ông Vương Đình Huệ

Qua 30 năm đổi mới, từ Đại hội VI (1986) đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đã chuyển đổi thành công sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử.

Đường lối phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã được thể chế hóa thành pháp luật, hành lang pháp lý cho nền kinh tế vận hành có hiệu quả, đã giúp Việt Nam ra khỏi tình trạng kém phát triển, bước vào nhóm nước đang phát triển có thu nhập trung bình. Từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, đến nay chúng ta đã hình thành được cơ sở vật chất kỹ thuật, hệ thống kết cấu hạ tầng thiết yếu phục vụ đời sống kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Kinh tế Việt Nam đã đạt tốc độ tăng trưởng cao và ở nhóm tăng trưởng cao nhất thế giới. Kinh tế vĩ mô cơ bản được ổn định. Cơ cấu kinh tế bước đầu chuyển dịch theo hướng hiện đại. Những nỗ lực đổi mới 30 năm qua đã giúp cho môi trường đầu tư liên tục được cải thiện, thu hút ngày càng nhiều hơn vốn đầu tư cho phát triển… Qua 30 năm đổi mới, đất nước cũng đã chứng kiến vai trò tích cực của các chủ thể kinh tế trong nền kinh tế quốc dân, tự do kinh doanh và cạnh tranh theo quy định của pháp luật.

Đạt được những thành tựu đó là nhờ có nhận thức đúng đắn, đổi mới tư duy lý luận của Đảng về tính tất yếu của phát triển kinh tế thị trường, xác định phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm, kiên trì chỉ đạo thực hiện các quyết sách về kinh tế được nhân dân đồng tình ủng hộ và tích cực thực hiện.

Ở thời điểm này năm ngoái, tâm trạng chung là mừng ít lo nhiều với những dự báo “sẽ khó khăn hơn rất nhiều”. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đạt được tốc độ tăng trưởng trên 6,68% trong năm qua và là lần đầu tiên trong nhiệm kỳ 5 năm có tốc độ tăng trưởng cao hơn kế hoạch, mọi chỉ tiêu đều đạt và vượt dự báo. Nhờ đâu, có được kết quả rất ấn tượng này, thưa đồng chí?

Kết quả này không chỉ là của riêng của 2015, mà là của cả quá trình rất bền bỉ và kiên nhẫn. Quá trình bắt đầu từ năm 2011, khi Đảng và Nhà nước ta quyết định chuyển từ mục tiêu phát triển nhanh sang tăng trưởng ở mức hợp lý, ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô và kiềm chế lạm phát, đảm bảo an sinh xã hội để thích ứng với điều kiện suy thoái kinh tế thế giới và các bất ổn kinh tế vĩ mô trong nước.

Có thể nói, một trong những ấn tượng nhất trong nhiệm kỳ 5 năm vừa rồi là Đảng và Nhà nước ta đã chuyển hướng chiến lược thành công về lãnh đạo, chỉ đạo điều hành nền kinh tế.

Với một tinh thần bền bỉ, kiên nhẫn, chúng ta đã tổ chức thực hiện thành công việc chuyển hướng. Đây là một thành công kép cả trong kế hoạch cũng như hành động, tức là chuyển hướng đã đúng rồi nhưng tổ chức thực hiện rất kiên trì nên chúng ta đã thu được những thành quả hết sức phấn khởi.

Nhưng nếu nhìn vào những đóng góp cho tăng trưởng 2015, mừng có mà băn khoăn cũng có, khi nền kinh tế có vẻ như đang ngày càng phụ thuộc vào đầu tư nước ngoài (FDI)?

Bên cạnh những điểm sáng thì một trong số những nội dung chúng ta còn băn khoăn và cần chú trọng là động lực tăng trưởng vẫn còn phụ thuộc nhiều vào khu vực FDI, khi mà tỷ trọng xuất khẩu của khu vực này chiếm 65-70% tổng xuất khẩu của cả nước; bản thân trong khu vực này chủ yếu còn gia công lắp ráp, tỷ lệ nội địa hóa và tỷ lệ giá trị gia tăng rất thấp; tác động lan tỏa của ứng dụng và công nghệ, quản trị của cả khu vực này với kinh tế nói chung tác động còn rất chậm.

Còn một vấn đề nữa kéo dài trong nhiều năm nay, đó là vì sao ngân sách vượt thu mà cân đối ngân sách vẫn khó khăn?

Thu ngân sách năm 2015 đã vượt dự toán. Nhưng kẹt một nỗi, dù thu ngân sách của hầu hết các địa phương đã vượt dự toán, nhưng thu ngân sách Trung ương rất chật vật do giá dầu thô giảm sâu và kéo dài.

Lý do thứ hai, tốc độ tăng chi cao hơn tăng thu và ngân sách vẫn bội chi. Để bù đắp bội chi, tiếp tục có đầu tư cho phát triển thì phải huy động trái phiếu. Mặc dù cả năm đã hoàn thành nhiệm vụ phát hành trái phiếu Chính phủ được giao, nhưng nhìn lại tính đến cuối tháng 9 mới huy động được hơn 51% kế hoạch khiến lúc đó thanh khoản của ngân sách khó khăn…

Lý do thứ ba nằm ở vướng mắc của các loại thị trường. Khi thị trường trái phiếu chưa phát triển thì trái phiếu phát hành còn khó khăn.

Tôi tham gia đoàn công tác của Chủ tịch Quốc hội thăm và làm việc tại Mỹ, gặp lãnh đạo một tập đoàn bảo hiểm, tập đoàn này có doanh thu 1 năm khoảng 95 tỷ USD, vị này nói họ sẵn sàng mua trái phiếu Chính phủ của ta, kể cả thời gian 15-20 năm. Nhưng họ nói, nếu không biết đường cong lãi suất thế nào, không biết có được chiết khấu, cầm cố, mua đi bán lại không vì ta chưa có thị trường phái sinh, thì họ không dám giữ trái phiếu trong thời gian 15-20 năm. Chỉ khi thị trường phát triển thì họ mới tham gia.

Vậy đâu là những giải pháp trọng tâm, trọng điểm để có thể tạo đột phá trong thúc đẩy quá trình tái cơ cấu, tháo gỡ các điểm nghẽn của nền kinh tế trong thời gian tới?

Theo tôi, trong năm 2016 có hai trọng điểm cần khắc phục.

Thứ nhất là sự lệch pha của hai khu vực kinh tế FDI và DN trong nước. Theo đó, phải có chính sách làm cho DN trong nước mạnh lên và có chính sách kết nối được FDI với DN trong nước thì sự lệch pha giữa 2 khu vực DN sẽ dần được khắc phục.

Hiện nay đang là kỷ nguyên của DNNVV. Để DN trong nước mạnh lên thì phải tiếp tục xây dựng môi trường kinh doanh bình đẳng. Trong môi trường đó, DN nào cũng được hưởng, và cùng hành xử theo nguyên tắc của kinh tế thị trường, lấy hiệu quả và chất lượng là tiêu chí quan trọng.

Để DN Việt mạnh lên thì “Dòng máu Việt phải chảy trong DN Việt”. Đã là DN Việt Nam là của người Việt Nam. DN chúng ta giỏi lắm. Chúng ta cần một tinh thần khởi nghiệp quốc gia để thổi vào các DN tinh thần trách nhiệm, một niềm tự hào, một sự tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng, chính sách của Nhà nước và tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc.

Thứ hai, cần khơi thông và phát triển đồng bộ các loại thị trường cùng với việc tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính và cải thiện môi trường đầu tư. Cần hiểu là, nếu chỉ cải cách thủ tục hành chính mà không tháo gỡ các vướng mắc của thị trường và phát triển thị trường đầy đủ thì chúng ta cũng sẽ không giải quyết được vấn đề.

Cụ thể, về thị trường hàng hóa, cần cơ cấu lại thị trường xuất nhập khẩu, tổ chức lại thị trường nội địa để tránh lệ thuộc quá nhiều vào một thị trường; chủ động phát triển thương mại biên giới; hình thành các sàn giao dịch nông sản và đẩy mạnh các phương thức giao dịch hiện đại.

Thị trường tài chính gồm thị trường vốn và thị trường tiền tệ cần có kịch bản tổng thể để ứng phó nếu có biến động từ thị trường thế giới. Ở đây có vấn đề là, cũng vì vướng mắc của thị trường mà xử lý nợ xấu không được như mong muốn. Để xử lý triệt để nợ xấu mà không có thị trường mua bán nợ thì việc xử lý sẽ gặp khó khăn. Bên cạnh đó, cơ chế, thủ tục pháp lý, xử lý tài sản như động sản, bất động sản còn bất cập và năng lực tài chính của VAMC còn hạn chế.

Vì vậy, cần tập trung phát triển thị trường mua bán nợ với việc phát triển các định chế tài chính trung gian. Tăng cường chức năng, năng lực cho VAMC, DATC và các định chế tài chính khác tham gia thị trường này để có thể xử lý nợ xấu một cách căn cơ, thực chất.

Ngoài ra, cần tập trung phát triển thị trường vốn dài hạn. Tôi muốn nhấn mạnh là để giải quyết bài toán thanh khoản ngân sách, điều hòa vay và trả nợ công thì phải chăm lo phát triển thị trường trái phiếu dài hạn, xây dựng đường cong lãi suất chuẩn và khẩn trương đưa vào áp dụng thị trường chứng khoán phái sinh.

Với thị trường bất động sản, phải hết sức chú ý phát triển thị trường thứ cấp, đẩy nhanh tích tụ và tập trung đất đai tạo điều kiện cho DN đầu tư vào nông nghiệp. Chú trọng vấn đề cung cầu của thị trường nhà ở, không phát triển quá nhiều dự án bởi nếu cung vượt cầu sẽ lại trở lại tình trạng đầu cơ và bong bóng bất động sản.

Thị trường lao động và thị trường công nghệ cũng cần được quan tâm phát triển.

Trân trọng cảm ơn đồng chí!