Đề án Tái cấu trúc DNNN: Củng cố trụ cột của nền kinh tế
Trao đổi với Thời báo Ngân hàng, TS. Phạm Tuấn Anh - Phó vụ trưởng Vụ Đổi mới Doanh nghiệp (Văn phòng Chính phủ) khẳng định, mục tiêu của đề án Tái cơ cấu DNNN là tạo ra sự thay đổi, là làm cho DNNN có cơ cấu hợp lý hơn, tập trung vào ngành, lĩnh vực then chốt, cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội và quốc phòng, an ninh, làm nòng cốt để kinh tế nhà nước thực hiện được vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng, điều tiết nền kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô.
Bên cạnh đó, việc tái cơ cấu nhằm nâng cao sức cạnh tranh, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu đối với DN kinh doanh; hoàn thành nhiệm vụ sản xuất, cung ứng các sản phẩm, dịch vụ công ích thiết yếu cho xã hội, quốc phòng, an ninh đối với DN hoạt động công ích.
Tập đoàn Dầu khí Việt Nam là một trong số những tập đoàn sản xuất-kinh doanh có lãi. (Ảnh: BTK)
Trong bản Đề án, DNNN được phân loại thành 3 nhóm, trong đó, nhóm 3 - nhóm DN thua lỗ kéo dài, không có khả năng khắc phục. Ông có thể cho biết, hiện có bao nhiêu DNNN thuộc nhóm này?
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, đến năm 2010, 80% là có lãi, chỉ có 20% số DNNN lỗ và hòa vốn. Trong số DN lỗ và hòa vốn thì phần lớn là DN hòa vốn, số DN lỗ ít thôi. Vì vậy trong tổng thể DNNN, tỷ lệ DN thua lỗ kéo dài không có khả năng khắc phục ở nhóm 3 rất ít.
Theo số liệu tổng hợp trong Đề án tái cơ cấu DNNN, tổng số lỗ luỹ kế của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đã có báo cáo là 26.000 tỷ đồng, chủ yếu nằm ở các DN thuộc lĩnh vực nông nghiệp, giao thông và điện lực.
Việc tái cấu trúc DNNN đã được thực hiện từ 20 năm nay với công cuộc sắp xếp, đổi mới, cổ phần hóa DNNN. Thế nhưng, nhìn lại bức tranh DNNN có thể nói “đổi mãi vẫn… như cũ”. Vậy trong đề án này, có điểm nhấn nào để tái cấu trúc… không như cũ?
Xin nhắc lại tái cấu trúc đã là không thể như cũ. Cả bản đề án là những nội dung mới, nhiệm vụ mới phải làm.
Đơn cử như Điểm 3 trong phần nhiệm vụ ở bản đề án là một điểm mới: Tái cơ cấu DN theo ngành, lĩnh vực, không phân biệt cấp, cơ quan quản lý. Trước mắt, trong các lĩnh vực xây dựng, thương mại, viễn thông, xuất bản, xổ số kiến thiết, cấp thoát nước, môi trường đô thị, thủy nông, quản lý và sửa chữa đường bộ, đường sắt và đường thủy... Đây là điểm rất quan trọng. Ví dụ tỉnh nào cũng có công ty xây dựng, tập đoàn nào cũng có công ty xây dựng riêng, như: công ty lắp dầu khí, công ty xây dựng điện lực, hay như có đến mấy tập đoàn cũng thành lập công ty bảo hiểm. Điều đó có cần thiết không?
Vậy khi tái cơ cấu không phân biệt cấp quản lý, cơ quan quản lý là có thể chuyển phần vốn của các công ty này vào một hai đầu mối để chỉ còn ít đầu mối thôi nhưng sẽ có những công ty mạnh hơn. Chẳng hạn như chuyển phần vốn nhà nước của các công ty bảo hiểm trong mấy tập đoàn về Bảo Việt hay Bảo Minh để chỉ còn 7 - 8 công ty bảo hiểm thôi, nhưng sẽ là những công ty mạnh, tránh được sự cạnh tranh lẫn nhau ngay giữa các DNNN.
Đây cũng là điểm mở cho vấn đề thoái vốn hiện nay.
Ông có thể nói rõ hơn về “hướng mở” này?
Hiện nay không ít tập đoàn, tổng công ty gặp khó khăn về thoái vốn vì thị trường đang rất xuống. Ví dụ Tổng công ty Bưu chính Viễn Thông Việt Nam có một công ty du lịch và đang loay hoay chật vật với công ty này. Thoái vốn lúc này thì mất vốn Nhà nước. Nhưng thực hiện theo điểm 3 ở phần nhiệm vụ của đề án, phần vốn Nhà nước tại công ty du lịch này có thể chuyển về cho Tổng công ty Phát triển nhà và đô thị chẳng hạn, vừa không mất vốn Nhà nước vừa làm cho đồng vốn Nhà nước đầu tư vào đây được sử dụng hiệu quả hơn.
Như ông đã nói, hiện không ít tập đoàn, tổng công ty đang gặp khó khăn về thoái vốn mà nguyên nhân sâu xa là do các DN này đầu tư ngoài ngành quá lớn, trong khi công tác quản lý còn nhiều bất cập?
Trước hết về lý thuyết kinh tế và kinh nghiệm quốc tế, đã là tập đoàn kinh tế là có đầu tư ngoài ngành. Tuy nhiên đúng là với một số tập đoàn của chúng ta đã đầu tư hơi quá đà. Thế nhưng cũng có những khoản đầu tư ngoài ngành đang mang lại lợi ích kinh tế rất lớn cho cả tập đoàn và người lao động như việc đầu tư vào ngân hàng, vào quỹ tiết kiệm bưu điện của Tổng công ty Bưu chính viễn thông. Hệ thống quỹ tiết kiệm bưu điện đến từng xã vừa phát huy vừa tối đa hóa lợi thế so sánh của ngành bưu chính và là kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế.
Vấn đề thoái vốn đúng là khó, nhưng không thể nhìn một chiều và phê phán chung chung chuyện tập đoàn chần chừ, không muốn thoái vốn. Có những khoản đầu tư ngoài ngành của một vài DNNN lúc nào cũng có người mua lại và chắc chắn lãi cao, nhưng vì lợi ích quốc gia phải cân nhắc kỹ. Đã có câu “cổ đông nào DN đó”. Vì vậy phần vốn Nhà nước được bán ra phải xem liệu rơi vào tay ai. Bởi mặc dù số tiền thu về so với số vốn bỏ ra là có lãi, nhưng liệu sau này có lợi cho nền kinh tế, cho xã hội hay không là điều cần phải cân nhắc thận trọng.
Tuy nhiên, hiện có không ít ý kiến cho rằng, bản đề án này chưa được cụ thể, vẫn chung chung?
Đây là bản đề án tổng thể có ý nghĩa dẫn dắt, định hướng việc tái cấu trúc DNNN. Bản đề án định ra mục tiêu, nhiệm vụ định hướng và các giải pháp thực hiện; giao cho các bộ, ngành, các địa phương thực hiện. Căn cứ vào định hướng của Đề án tổng thể, từng tập đoàn, tổng công ty nhà nước có một nhiệm vụ riêng, một đặc thù riêng nên có đề án tái cấu trúc riêng. Các đề án này sẽ được các bộ quản lý thẩm định.
Trước hết phải xác định lại nhiệm vụ của tập đoàn, tổng công ty Nhà nước cho phù hợp với năng lực và nguồn lực của DN. Nếu trước đây Tập đoàn Dầu khí đầu tư cả ngân hàng, bảo hiểm, bất động sản và du lịch, nay theo Đề án tái cấu trúc của tập đoàn, chỉ tập trung vào 5 lĩnh vực chính là thăm dò khai thác dầu khí, lọc hóa dầu, công nghiệp khí, điện và dịch vụ dầu khí...
Nhưng trong đề án tái cấu trúc của một số tập đoàn, tổng công ty đã không có sự thay đổi mấy về chiến lược phát triển hay kế hoạch sản xuất kinh doanh?
Như tôi đã nói, chiến lược và kế hoạch của tập đoàn, tổng công ty dựa trên nhiệm vụ Nhà nước giao. Để tái cấu trúc phải xác định được vị trí của DN đó trong nền kinh tế theo nhiệm vụ Nhà nước giao, từ đó xây dựng lại việc thay đổi kế hoạch và chiến lược sản xuất kinh doanh. Với những tập đoàn, tổng công ty đã xây dựng chiến lược, kế hoạch sản xuất kinh doanh bám sát nhiệm vụ chính được giao thì sẽ không có sự thay đổi lớn. Mặc dù vậy, với Đề án tái cấu trúc hướng tới mục tiêu có cơ cấu hợp lý hơn, tối ưu hóa lợi nhuận nâng cao sức cạnh tranh… cũng sẽ có nhiều sự thay đổi. Chẳng hạn như tái cơ cấu nguồn nhân lực, xem lại công việc nào cần nhân lực ấy, không thể công việc chỉ cần thợ bậc 4 nhưng lại giao cho thợ bậc 7 vừa lãng phí nguồn nhân lực vừa tăng chi phí tiền lương không cần thiết...
Ngược lại với một số DN, sau khi chiến lược thay đổi thì kế hoạch sản xuất kinh doanh phải thay đổi theo, theo đó là sự thay đổi cả về mô hình tổ chức, cách thức quản lý, nguồn nhân lực đến cả vấn đề đầu tư và thị trường... cho phù hợp với thực trạng nguồn lực và khả năng của DN theo nhiệm vụ Nhà nước giao.
Cảm ơn ông!
Tri Nhân thực hiện