Đêm chong đèn ngồi nhớ lại
Lâu lâu về quê, ra đồng thắp hương cho mệ ngoại, tối về mất điện, tôi chong đèn ngồi lục lại những tờ kiểm tra từ thời còn học tiểu học. Trong tờ đề bài ghi “Hãy kể về ước mơ của em”, tôi đã mở đầu thế này “Ước mơ của em là trở thành chủ xay xát gạo. Em sẽ không từ chối bất cứ một loại thóc nào, từ thóc mót, thóc mốc, thóc lép hay thóc quét đất...”. Đọc đến đây, nhớ mệ ngoại, tôi ứa nước mắt.
Ảnh: MH
Mệ ngoại tôi trước là cô giáo trường làng. Mệ lấy chồng muộn, ông ngoại lại đi chiến đấu xa nhà hàng năm ròng nên chỉ có mỗi má tôi. Năm ông ngoại tôi hy sinh, mệ nghỉ dạy về trồng rau, nuôi gà. Tiền bán rau, quả trong vườn, bán trứng gà với đi gặt thuê đủ cho mệ và má tôi, lúc đó mới mười tuổi rau cháo qua ngày. Mệ ngoại chỉ đi quét thóc rơi từ năm má tôi vào đại học.
Gặt lúa về, sau khi tuốt, người ta chở từng xe rơm ngất ngưởng ra đường lớn để phơi. Trong đám rơm ấy vẫn còn sót lại những hạt thóc dai chưa bứt ra khỏi nhành. Nắng ruộm làm những cuống thóc giòn đi, bứt khỏi nhành, rơi xuống mặt đất. Cuối ngày, khi người ta xốc về nhà những xe rơm được nắng, mệ ngoại tôi lại gánh gồng hai chiếc mủng nhỏ ra đường. Bằng chiếc chổi rành, mệ cần mẫn cúi xuống mặt đất có những hạt thóc lẫn trong lớp sỏi, gom lại thành những góc con con, rồi xúc đổ vào trong mủng những bát thóc lẫn đất ấy. Mệ đi dọc con đường ra sông, đến khi lưng lửng hai mủng, mệ kẽo kẹt gánh về phía bến sông, sàng sảy, đãi chắt lấy những hạt chắc đem về nhà phơi trên góc sân nhỏ.
Những buổi chiều mùa hè, khi mệ vun từng khóm đất nhỏ để sàng sảy những hạt thóc sót, tôi lại ngồi vắt từng nắm đất dẻo quẹo, ấn xuống mặt đất người ta vừa xốc rơm đi, thể nào những hạt thóc vương vãi còn trốn đâu đó cũng bị hút vào nắm đất. Với trò chấm mật, mỗi chiều, tôi có hẳn một rá những nắm đất chim chim mang đi đãi. Trong khi mệ ngoại dầm chân dưới sông, đãi đổ, nhặt nhạnh, vứt đi thân lúa xác với sỏi nhỏ, tôi cũng trụng rá dưới nước, vừa bóp vừa khỏa cho hết đất, còn lại những hạt thóc vàng ươm quý giá.
Hết mùa, trong khi nhà người ta lo cất thóc đã khô khén vào thùng, vào sập, vào cót, mệ ngoại tôi cũng cần mẫn ngồi sàng sảy lại đám thóc đất để cho ra những hạt thóc sạch sẽ, nguyên hình. Mùa ấy, mệ ngoại và tôi có nguyên một sân gạch phơi thành phẩm của một mùa chắt bóp, ai ngang qua cũng tấm tắc. Mệ bảo chiều sẽ gánh hai thúng thóc đi xay xát thành gạo ngon nấu cơm cho tôi ăn. Tôi mừng lắm, cả chiều hôm ấy ngồi trên lớp mà cứ nhấp nhổm không yên.
Rồi tôi tung tăng ra ngõ chơi ô với chúng bạn. Một nhóm phụ nữ đang xúm lại nói chuyện với nhau: “Bà giáo Thứ cũng thật là... Con gái là giáo viên, con rể thì khỏe mạnh kiếm ra tiền, thế mà còn bày đặt đi quét thóc đất… Mang ra máy xay xát, nó thấy toàn thóc lép, cân lên nhẹ tưng, công xát chẳng được bao nhiêu nên không nhận, thế là bà giáo phải quảy gánh về”. Một người khác ngậm ngùi: “Cũng tội cho bà! Ngày xưa tôi học lớp bà giáo dạy đó. Bà hiền từ, thương học trò lắm. Đồng lương giáo viên của hai má con thì ăn vào đâu. Con bé con ốm đau suốt, thế mà ba mẹ nó đi biền biệt. Đừng nói thế phải tội...”.
Sa Nam