DNNN gây biến dạng thị trường
Đề tài này thuộc một nghiên cứu đánh giá DNNN do nhóm chuyên gia CIEM và Dự án Hỗ trợ tái cơ cấu kinh tế nâng cao năng lực cạnh tranh thực hiện.
Thực sự nỗi lo số 1 hiện nay là vấn đề thể chế |
Lâu nay, DNNN thường được đánh giá trên các góc độ về hiệu quả hoạt động, sự đóng góp với nền kinh tế, hay mức độ phân biệt đối xử so với DN tư nhân và FDI. Còn với nghiên cứu nói trên, DNNN được xem xét ở góc độ tác động làm biến dạng thị trường, hệ thống quản trị của Nhà nước với DNNN và vấn đề “ngân sách cứng, ngân sách mềm”…
“Về lý thuyết, DNNN sẽ tạo ra biến dạng thị trường khi hoạt động của nó không tuân thủ đầy đủ các nguyên lý của kinh tế thị trường (cạnh tranh, cung cầu…), dẫn tới sai lệch quan hệ giá cả trên thị trường”, theo ông Trung. Và đây chính là vấn đề thực tại của Việt Nam.
Dù hệ thống pháp luật đã nỗ lực đặt DNNN trong một khuôn khổ bình đẳng với các khu vực DN khác, nhưng thực tế một bộ phận DNNN vẫn có nhiều ưu thế, đặc quyền, đặc lợi trong nhiều lĩnh vực. Nhiều DNNN đang tạo rào cản và tăng chi phí gia nhập thị trường của DN tư nhân vào các ngành, lĩnh vực mà DNNN độc quyền, thống lĩnh hoặc chi phối trên thực tế.
“DN tư nhân rất khó tham gia vào các thị trường quan trọng như điện lực, viễn thông, xăng dầu, hóa chất, khai thác tài sản thuộc sở hữu toàn dân (khoáng sản, tài nguyên), tài chính, tín dụng, cung cấp sản phẩm dịch vụ công thiết yếu...”, ông Trung nói.
Hệ quả của nó, TS. Nguyễn Đình Cung, Giám đốc dự án bổ sung, làm cho thị trường cạnh tranh không công bằng, không hiệu quả, phát ra những tín hiệu sai lệch về thị trường. “Tín hiệu sai lệch làm cho nguồn lực được phân bổ cũng sai lệch”, ông bình luận.
Cụ thể là, DNNN được ưu tiên tiếp cận vốn vay và đất đai, được cấp vốn đầu tư từ NSNN, nhưng không phải tính đúng tính đủ chi phí. Cơ chế định giá của nhiều DNNN làm méo mó thị trường. Luật Cạnh tranh thiếu hiệu lực với DNNN. Thậm chí, các DN thuộc khối này dường như rất dễ dàng “không tuân thủ kỷ luật tài chính”, không chịu áp lực cổ tức. Khi không trả được nợ vay hay không đóng thuế thì dễ dàng được giãn, khoanh, miễn…
Bình luận về “phát hiện” trên, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, giải quyết các tồn tại hiện nay của DNNN đang là vấn đề hết sức nóng mà xã hội quan tâm, là yêu cầu bức bách của cuộc cải cách lần thứ 2 và áp lực của hội nhập lần 2 với những yêu cầu cao hơn. Bà đã chỉ ra những hệ lụy từ việc DNNN đang chèn lấn khu vực tư nhân, thị trường bị biến dạng và méo mó, pháp luật “không thiêng”… khiến cho nền kinh tế không thể cạnh tranh.
Nhưng để xử lý được các tồn tại vừa nêu, theo TS. Lê Xuân Bá, nguyên Viện trưởng CIEM, không phải là dễ. Ông nói, nếu cứ “bình bình” thế này thì 10 năm nữa DNNN vẫn chưa thoát khỏi tình trạng hiện nay. “Không làm cho DNNN bé lại thì đừng nói chuyện hiệu quả…”, ông Bá khẳng định.
Bà Chi Lan nói thêm: “Chúng ta cứ lo năng lực cạnh tranh nhưng thực sự nỗi lo số 1 hiện nay là vấn đề thể chế”.