Dự thảo Bộ luật hình sự sửa đổi: Không lo xử lý hình sự tràn lan

Ông Đinh Trung Tụng

Chính phủ đang lấy ý kiến nhân dân về dự thảo BLHS sửa đổi. Đâu là điểm mới liên quan đến lĩnh vực NH, thưa ông?

Điểm mới tại Dự thảo BLHS sửa đổi tập trung vào 7 nội dung cơ bản, gồm: Bổ sung hình phạt tiền là hình phạt chính đối với một số tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế; Bỏ một số tội danh trong chương các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế; Thay thế tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng bằng những tội phạm cụ thể trong các lĩnh vực kinh tế...

Trong lĩnh vực NH, điểm mới cơ bản nhất so với quy định của BLHS hiện hành đó là Dự thảo đã bỏ tội sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của TCTD và sửa đổi tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các TCTD theo hướng quy định cụ thể, rõ ràng cấu thành cơ bản của tội phạm này, phù hợp với Luật NH và Luật Các TCTD năm 2010.

Dự thảo có khắc phục thế nào với những hạn chế, bất cập đang gặp phải trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử hiện nay?

BLHS hiện hành quy định về tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động tín dụng với 3 loại hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng: Cho vay không có bảo đảm trái quy định của pháp luật; Cho vay quá giới hạn quy định; Hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật về cho vay trong hoạt động tín dụng.

Có thể thấy, hành vi phạm tội này được BLHS hiện hành quy định mang tính khái quát cao. Do vậy, các hành vi phạm tội cụ thể phát sinh trong thực tiễn hoạt động cho vay tín dụng không được mô tả rõ trong BLHS.

Điều này gây khó khăn không nhỏ trong quá trình hướng dẫn cũng như áp dụng BLHS; trong thực tiễn, có lúc, có nơi còn có sự nhận thức khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng khi xử lý vụ việc, nhất là việc vận dụng yếu tố “hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật về cho vay trong hoạt động tín dụng” gây hậu quả nghiêm trọng.

Ví dụ như vi phạm quy định về góp vốn, giới hạn góp vốn, mua cổ phần; giả mạo chứng từ thanh toán; phá huỷ hoặc làm thay đổi trái phép chứng từ thanh toán; cấp tín dụng cho những trường hợp không được cấp tín dụng... ít nhiều ảnh hưởng đến việc xử lý tội phạm.

Bên cạnh đó, thực tiễn cũng cho thấy vi phạm trong hoạt động của các TCTD rất đa dạng và không chỉ giới hạn trong hoạt động cho vay, cũng như không chỉ xảy ra trong phạm vi các TCTD của Việt Nam mà còn xảy ra tại các chi nhánh NH nước ngoài tại Việt Nam.

Hơn nữa, theo Luật Các TCTD thì cho vay chỉ là một trong số nhiều loại hình cấp tín dụng mà các TCTD thực hiện đối với khách hàng. Vì vậy, nếu những vi phạm nghiêm trọng trong hoạt động cấp tín dụng ngoài lĩnh vực cho vay thì theo quy định của BLHS hiện hành không thể xử lý hình sự.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung nhằm khắc phục những bất cập nêu trên của thực tiễn, góp phần bao quát các vi phạm đến mức cần xử lý hình sự xảy ra trong hoạt động của TCTD, nâng cao tính minh bạch trong các quy định của BLHS, giúp cho mọi người nhận rõ được hành vi phạm tội để tránh, tạo cơ sở pháp lý cụ thể cho các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng một cách thống nhất trong việc xử lý tội phạm.

Dự thảo sửa đổi, bổ sung BLHS nhằm khắc phục những bất cập, tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan tiến hành tố tụng

Nhưng một số luật sư cho rằng, nếu còn quy định “hành vi khác” đối với vi phạm trong lĩnh vực NH thì còn trống pháp lý, mà đáng ra nguyên tắc suy đoán vô tội có lợi cho đương sự cần được thể hiện?

Dự thảo BLHS sửa đổi, tại Điều 210 (điểm e khoản 1) vẫn còn giữ lại tình tiết “hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật trong hoạt động NH”. Về vấn đề này, chúng tôi thấy rằng, quy định của BLHS nói chung và quy định của Điều 210 nói riêng cần phải xuất phát từ yêu cầu bảo đảm sự hài hòa giữa nâng cao tính minh bạch, rõ ràng của luật, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân với việc tăng cường đấu tranh phòng, chống tội phạm, chống bỏ lọt tội phạm.

Trong điều kiện không thể dự báo hết được tất cả các dạng hành vi phạm tội có thể xảy ra trong thực tế, thì bên cạnh việc cố gắng cụ thể hóa các hành vi phạm tội trong BLHS chúng ta cần chấp nhận phương án có “quy định quét” nhưng với mức độ rất hạn chế để không bó tay các cơ quan tiến hành tố tụng trong đấu tranh, xử lý tội phạm. Việc Điều 210 của Dự thảo BLHS sửa đổi còn giữ lại tình tiết “hành vi khác vi phạm quy định của pháp luật trong hoạt động NH” là thể hiện tinh thần này.

Nhưng quy định như vậy liệu có dẫn đến các vận dụng tùy tiện, quy chụp phạm tội hình sự, qua đó cản trở nguồn cung tín dụng và tiến độ giải ngân cho nền kinh tế?

Đảm bảo sự hoạt động lành mạnh trong lĩnh vực tài chính - NH là một trong những nhiệm vụ cần thiết. Dự thảo BLHS sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2009 đã bổ sung nhiều tội danh trong lĩnh vực tài chính - NH để quy định chế tài hình sự đối với các hành vi này khi các chế tài về hành chính tỏ ra thiếu hiệu quả.

Tuy nhiên, việc quy định là tội phạm một số hành vi có tính nguy hiểm cho xã hội phải được xem xét cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi. Điều 210 của Dự thảo được xây dựng nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Việc xử lý hình sự đối với tội này chỉ đặt ra khi hành vi vi phạm các quy định của pháp luật về cho vay trong hoạt động của các TCTD gây hậu quả nghiêm trọng. Còn những vi phạm chưa gây hậu quả nghiêm trọng thì sẽ bị xử lý bằng các biện pháp khác (như hành chính, kinh tế...). Do vậy, không sợ khả năng xử lý hình sự tràn lan đối với các sai phạm nhỏ, liên quan đến quy định nội bộ của các NH và điều này không làm ảnh hưởng đến nguồn cung tín dụng và tiến độ giải ngân cho nền kinh tế như ý kiến đã nêu.

Nhiều ý kiến cho rằng, quy định như Điều 210 của Dự thảo sẽ khiến hoạt động cho vay không có tài sản bảo đảm, nhất là cho vay tín chấp sẽ tiếp tục gặp khó khăn, thưa ông?

Theo quy định tại Điều 210, việc xử lý hình sự về tội này không phải đại trà mà chỉ trong trường hợp người thực hiện hành vi “Cấp tín dụng không có bảo đảm hoặc cấp tín dụng với điều kiện ưu đãi” cho những đối tượng không được phép cấp tín dụng theo quy định và chỉ trong trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng.

Hơn nữa, theo Thông tư số 36/2014/TT-NHNN quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, chi nhánh NH nước ngoài, thì đối tượng mà TCTD, chi nhánh NH nước ngoài không được cấp tín dụng không có bảo đảm, cấp tín dụng với điều kiện ưu đãi cũng rất hẹp. Việc cấp tín dụng đối với những đối tượng này phải được Hội đồng quản trị, Hội đồng thành viên, Tổng giám đốc (đối với chi nhánh NH nước ngoài) thông qua và công khai trong TCTD, chi nhánh NH nước ngoài theo quy định.

Còn lại các đối tượng khác thuộc diện được cấp tín dụng không có bảo đảm hoặc cấp tín dụng với điều kiện ưu đãi thì vẫn cứ thực hiện bình thường. Điều 210 không ảnh hưởng đến việc vay tín chấp của các đối tượng này!

Xin trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!