FDI - lượng nhiều nhưng tạo ít việc
“Dọn đường” cho vốn Nhật | |
Rủi ro với chuỗi sản phẩm Việt | |
Thu hút FDI: Niềm vui 6 tháng và bài toán dài hạn |
Nếu năm 2015 tăng trưởng vốn FDI giải ngân đã đạt 12,15%, cao nhất trong vòng 15 năm qua thì 6 tháng đầu năm 2016, con số này còn tăng tới 15,1% so với cùng kỳ năm 2015. Xu hướng này vẫn tiếp diễn khi ước tính 8 tháng đầu năm, các dự án FDI đã giải ngân được 9,8 tỷ USD, tăng 8,9% so với cùng kỳ năm 2015.
Lẽ thông thường, vốn giải ngân cao đồng nghĩa với việc dự án đi vào hoạt động nhiều, sẽ tạo ra nhiều việc làm cho cả nền kinh tế. Song thực tế có vẻ lại không như vậy.
FDI chững lại, thất nghiệp tăng
Theo Bản tin thị trường lao động quý II/2016 do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (LĐ-TB&XH) công bố mới đây, tỷ lệ lao động thất nghiệp có xu hướng tăng, và nếu tiếp tục xu hướng này, sẽ tạo sức ép cho xã hội và nền kinh tế. Trong bối cảnh đó, dòng vốn FDI vẫn tăng mạnh, đặc biệt là đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp chế biến chế tạo, đã cho thấy khả năng tạo việc làm từ dòng vốn này còn bị “bỏ ngỏ”.
Quy mô dự án FDI ngày càng thu nhỏ sẽ khó tạo nhiều việc làm |
Cụ thể, trong quý II cả nước có 1,08 triệu người trong độ tuổi lao động bị thất nghiệp, tăng tới 16.400 người so với quý I/2016. Thất nghiệp đã tăng cả số lượng và tỷ lệ, điều này đi ngược lại với dự báo của Bộ LĐ-TB&XH khi kết thúc quý I năm nay. Biểu hiện đáng lo ngại khác, trong quý này, chuyển dịch lao động làm công hưởng lương có dấu hiệu chững lại, đặc biệt trong ngành công nghiệp chế biến chế tạo, vốn là ngành thế mạnh của khu vực FDI.
Tỷ lệ lao động làm công hưởng lương giảm nhẹ, từ 41,4% quý I/2016 xuống còn 41,26% trong quý II. Trong tổng số 93.600 lao động làm công hưởng lương bị thuyên giảm trong quý II/2016 so với quý I, có 46.500 người làm việc trong ngành công nghiệp chế biến chế tạo, chiếm tới 49,7%.
Một chuyên gia của Viện Khoa học, lao động và xã hội phỏng đoán, kết quả kinh doanh không tăng trưởng thuận lợi như kỳ vọng trong 2 quý vừa qua có thể là nguyên nhân khiến nhiều DN FDI phải cắt giảm lao động. Phân tích này cũng khá phù hợp với tình hình thực tế là xuất khẩu của một số ngành hàng chủ lực như điện tử, dệt may, da giày… đã chững lại. Đây đều là những lĩnh vực thâm dụng lao động lớn trong ngành công nghiệp chế biến chế tạo.
Ngày càng khó dựa vào FDI
Không phải tới nay khi sản xuất gặp khó khăn, câu chuyện tạo việc làm của khối FDI mới là chủ đề đáng bàn. Các chuyên gia đã nhiều lần cảnh báo, một trong những mục tiêu quan trọng của thu hút FDI là tạo ra nhiều việc làm cho nền kinh tế, song kết quả đến nay có vẻ chưa đạt như kỳ vọng.
Theo báo cáo điều tra lao động việc làm năm 2013 của Tổng cục Thống kê, số lao động việc làm trong các DN FDI là trên 3,2 triệu người. Khu vực này chỉ tạo ra lượng việc làm tương đối nhỏ, chưa đến 5% trong lực lượng lao động. Cho tới nay, tỷ lệ này dù có tăng song cũng chỉ chiếm chưa tới 10%.
Các DN FDI hiện nay chủ yếu tập trung vào các ngành, lĩnh vực sử dụng nhiều lao động phổ thông có chi phí nhân công thấp. Ngoài kỳ vọng tạo nhiều việc làm, Việt Nam còn kỳ vọng khối FDI sẽ góp phần vào việc chuyển giao công nghệ tiên tiến, nâng cao trình độ, kinh nghiệm, kỹ năng cho các nhà quản lý và DN của Việt Nam, từ đó tạo ra nhiều giá trị gia tăng. Tuy nhiên, những điều này hầu như chưa đạt được.
Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó Chủ tịch Hiệp hội DN có vốn đầu tư nước ngoài cho biết, trước đây trong thu hút FDI, chúng ta đặc biệt coi trọng và đặt lên hàng đầu 2 yếu tố là vốn và lao động. Yếu tố lao động được xem là “cầu nối” để chuyển giao và nâng cao công nghệ.
Song có một thực trạng đáng tiếc đang làm giảm hiệu quả của vốn FDI trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. ÔngToàn cho biết, đó là trước đây tỷ lệ DN liên doanh rất cao. Ông phân tích, thông qua hình thức liên doanh, DN FDI buộc phải chia sẻ và chuyển giao các công nghệ về kỹ thuật, quản lý… cho DN Việt Nam. Do đó, đây là hình thức hiệu quả và trực tiếp giúp cải thiện chất lượng cho lao động Việt Nam và giúp hình thành đội ngũ lãnh đạo quản lý cũng như công nhân có tay nghề cao.
Song đáng tiếc là xu hướng liên doanh hiện nay đã nhường chỗ cho hình thức DN 100% vốn FDI. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, bình quân trong giai đoạn 2000-2013, mỗi năm số DN 100% vốn FDI tăng xấp xỉ 20%, trong khi DN liên doanh trong cùng giai đoạn mỗi năm chỉ tăng 6,7%.
Nguyên nhân của sự đảo chiều này là do khi mới thu hút FDI vào Việt Nam, DN nước ngoài thiếu thông tin, thiếu quan hệ với cơ quan quản lý, vì vậy họ cần liên kết với một đơn vị có kinh nghiệm ở Việt Nam, và buộc phải liên doanh với DN trong nước. Nhưng sau đó, khi đã thành thạo hơn, họ không nhất thiết có một DN đại diện trước đó ở Việt Nam nữa.
Cũng theo ông Toàn, hiện nay các dự án FDI có quy mô vừa và nhỏ ngày càng nhiều, vì vậy thời gian tới chắc chắn sẽ càng khó trông chờ FDI tạo việc làm cho đội ngũ lao động. Do đó, cần có sự thay đổi chính sách để khuyến khích các DN liên doanh, đào tạo đội ngũ lao động Việt Nam để giữ các vị trí chủ chốt cũng như phụ trách các công việc đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật, tạo điều kiện học hỏi, chuyển giao công nghệ.