Góp ý Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi): Để bảo vệ người thứ ba ngay tình?
Trong giao dịch dân sự, người thứ ba ngay tình là người xác lập các quyền đối với tài sản mà không biết và không thể biết việc xác lập đó là không có căn cứ pháp luật. Khi các quan hệ trong xã hội ngày càng phức tạp, việc trở thành một “người thứ ba ngay tình” bất đắc dĩ là điều không ai có thể lường trước khi tham gia các giao dịch dân sự. Do đó, việc bảo vệ quyền lợi cho người thứ ba ngay tình là điều cần thiết, đảm bảo công bằng và khuyến khích mọi người tham gia giao dịch dân sự một cách thiện chí, trung thực.
Ảnh minh họa |
Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đã có những sửa đổi, bổ sung cơ bản về quy định bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình khi giao dịch dân sự bị vô hiệu. Theo đó, dự thảo kế thừa quy định bảo vệ quyền lợi người thứ ba ngay tình tại Bộ luật Dân sự năm 2005 trong trường hợp đối tượng của giao dịch là tài sản không phải đăng ký quyền sở hữu.
Đối với trường hợp đối tượng của giao dịch là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu, Điều 148 dự thảo quy định: Trường hợp đối tượng của giao dịch dân sự là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu mà tài sản đó đã được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, sau đó được chuyển giao bằng một giao dịch khác cho người thứ ba. Và người này căn cứ vào việc đăng ký đó mà xác lập, thực hiện giao dịch thì giao dịch đó không bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba biết hoặc phải biết tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu.
Trường hợp đối tượng của giao dịch dân sự là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu mà tài sản đó chưa được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền, nhưng đã được chuyển giao bằng một giao dịch khác cho người thứ ba thì giao dịch này bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba ngay tình nhận được tài sản này thông qua bán đấu giá hoặc giao dịch với một người. Mà người này, theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu tài sản nhưng sau đó người này không phải là chủ sở hữu tài sản do bản án.
Như vậy có thể thấy dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đang đi theo hướng đảm bảo quyền lợi cho người thứ ba ngay tình ngay cả trong trường hợp đối tượng của giao dịch là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu. Tuy nhiên, nội dung sửa đổi tại dự thảo còn một số vấn đề cần được xem xét để đảm bảo tính rõ ràng, đầy đủ của quy định.
Cụ thể, việc sử dụng từ “chuyển giao bằng một giao dịch khác cho người thứ ba” được sử dụng trong cả ba trường hợp quy định tại Điều 148 dự thảo Bộ luật Dân sự. Theo quy định này, Bộ luật Dân sự chỉ bảo vệ người thứ ba ngay tình trong trường hợp tài sản chuyển giao cho người thứ ba (thông qua các giao dịch mua bán tài sản, tặng cho tài sản ...). Quy định nêu trên sẽ không được áp dụng trong trường hợp giao dịch với người thứ ba mà tài sản không phải chuyển giao.
Ví dụ một khách hàng thế chấp quyền sử dụng đất để vay vốn tại NH. Tại thời điểm giao kết hợp đồng thế chấp, tài sản là quyền sử dụng đất không chuyển giao cho NH. Việc chuyển giao chỉ được đặt ra khi bên thế chấp vi phạm các nghĩa vụ theo thỏa thuận.
Trong trường hợp này, NH là người thứ ba ngay tình nhưng không được bảo vệ vì tài sản không được chuyển giao cho NH. Do đó, dự thảo Bộ luật Dân sự cần bổ sung đầy đủ các trường hợp để bảo vệ người thứ ba ngay tình trong tất cả các giao dịch dân sự (không chỉ là các giao dịch có sự chuyển giao tài sản).
Bên cạnh đó, quy định “trừ trường hợp người thứ ba biết hoặc phải biết tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu” chưa rõ ràng, dẫn tới cách hiểu khác nhau như: Quy định tại khoản 2 Điều 148 chỉ áp dụng trong trường hợp tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu, theo đó chỉ trong trường hợp này, người thứ ba ngay tình mới được bảo đảm quyền lợi. Trong trường hợp tài sản là đối tượng của giao dịch đã được đăng ký và người thứ ba căn cứ vào việc đăng ký đó để xác lập, thực hiện giao dịch với tài sản thì giao dịch đó không bị vô hiệu. Yếu tố ngay tình chỉ được đặt ra trong trường hợp tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu.
Ngoài ra, Bộ luật cũng chưa làm rõ trường hợp nào người thứ ba “phải biết tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu”. Dự thảo cũng chưa giải thích được khái niệm tài sản “bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu”. Để giải quyết những vướng mắc này Dự thảo luật không nên quy định tài sản được “chuyển giao” cho người thứ ba, mà chỉ nên quy định theo hướng tài sản trở thành đối tượng trong giao dịch với người thứ ba. Trong trường hợp vẫn giữ nguyên như dự thảo, nên bổ sung thêm trường hợp tài sản được sử dụng làm tài sản bảo đảm cho người thứ ba để đảm bảo công bằng cho người thứ ba ngay tình trong các giao dịch bảo đảm.
Bên cạnh đó cần bỏ quy định “trừ trường hợp người thứ ba biết hoặc phải biết tài sản là đối tượng của giao dịch đã bị chiếm đoạt bất hợp pháp hoặc ngoài ý chí của chủ sở hữu” và xác định rõ người thứ ba được quy định tại khoản 2 Điều 148 dự thảo Bộ luật là người thứ ba ngay tình để đảm bảo tính rõ ràng, khả thi của Bộ luật khi được ban hành sau này.