Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường là đòi hỏi cấp bách
Quang cảnh Diễn đàn |
Nhận diện rõ cơ hội và thách thức
“Hội nhập là vấn đề rất lớn và rất rộng… và rất chuyên nghiệp. Ủy ban Thường vụ đã tổ chức giám sát quá trình Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế từ khi Việt Nam gia nhập WTO đến nay. Hy vọng Diễn đàn sẽ bổ sung báo cáo giám sát trình Quốc hội ở kỳ hợp tới”, ông Nguyễn Văn Giàu mở đầu bài phát biểu khai mạc.
Ông cho biết, từ khi gia nhập WTO đến nay đã 8 năm, nhiều báo cáo nhận định nước ta đã tận dụng tốt cơ hội phát triển kinh tế đất nước. Mặt tích cực là cơ bản, nhưng có ý kiến cho rằng kết quả mang lại chưa tương xứng. Và có một thực tế đầy lo ngại là lợi ích có được từ những hiệp định thương mại đã được hiện thực chưa nhiều. Mới chỉ 30% hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan theo cam kết hội nhập trong khi hàng trong nước lại chịu áp lực cạnh tranh với hàng có nguồn gốc nước ngoài.
Chưa hết, ông dẫn lời lãnh đạo tỉnh Bình Dương cho biết, hội nhập cũng kéo theo các vấn đề về quản lý an ninh – xã hội, quản lý lao động nước ngoài và lao động nhập cư… Bởi vậy, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường là đòi hỏi cấp bách.
“Vậy xây dựng thể chế kinh tế thị trường đã đủ chưa? đã tác động đến điều hành kinh tế thế nào? những lợi ích mang lại từ kêt quả hội nhập như thế nào? những khó khăn bất cập gì xuất hiện?”, ông Giàu nêu vấn đề.
Theo ông cần phải đánh giá kỹ lưỡng tác động của việc mở cửa thị trường hội nhập đến thị trường hàng hóa, thị trường lao động, thị trường tài chính, thị trường công nghệ và tác động thế nào đến nông nghiệp, nông thôn và nông dân; đến cân đối ngân sách; đến môi trường an ninh và cải cách hành chính; đến văn hóa xã hội, an sinh xã hội, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Bên cạnh đó, DN và cơ quan nhà nước phải rà soát lại mức độ cạnh tranh sau 8 năm hội nhập...
Đánh giá về những lợi ích mà Việt Nam thu được khi mở cửa hội nhập, Đại sứ Úc Hugh Borowman cho biết, hội nhập quốc tế là một lực đẩy chính trong tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo ở Việt Nam. Quá trình chuyển đổi này được thể hiện qua nhiều con số ấn tượng: Thương mại hàng hóa tăng hơn 4 lần so với năm 2005, Việt Nam là nước có độ mở lớn thứ 5 trên thương trường với tổng kim ngạch thương mại hàng hóa bằng 160% GDP năm 2014.
Bên cạnh đó, việc gia nhập WTO đem lại một lực đẩy quan trọng cho đầu tư và thương mại ở Việt Nam dẫn đến tăng tốc kinh tế. Theo nghiên cứu của Ủy ban châu Âu, lợi ích có ngay của việc tham gia WTO nhờ rỡ bỏ rào cản thuế quan là 1,76 tỷ USD hay 2,4% GDP năm 2007.
“Quan trọng hơn, lợi ích đó trong các năm tiếp theo ước là 2%/năm. FDI cũng có thành tựu tương tự tiếp theo những thành công về hội nhập của Việt Nam”, ông nhấn mạnh.
Nhưng theo ông, cơ hội luôn đi cùng thách thức trong quá trình toàn cầu hóa. Theo đó, các nhà sản xuất Việt Nam sẽ đối mặt với cạnh tranh mạnh hơn từ hàng nhập khẩu và một số có thể phải đóng cửa kinh doanh. Thay đổi cơ cấu sẽ diễn ra nhanh hơn. “Để đối phó với điều này, các Chính phủ phải xem xét môi trường kinh doanh tổng thể và tạo dựng sự linh hoạt trong nền kinh tế sao cho tác động tiêu cực đó chỉ là ngắn hạn và người lao động có thể tìm kiếm cơ hội mới”, ông Hugh Borowman khuyến nghị.
Chủ động cuộc chơi
Song điều đáng lo hơn cả khi tham gia sân chơi quốc tế, theo nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại Trương Đình Tuyển là “DN thì vô tư, quan chức thì lơ mơ với hội nhập”. Ông dẫn ra một khảo sát cho biết 76% DN Việt Nam không biết gì về cộng đồng kinh tế ASEAN, 70% số DN vô tư trước sự kiện hình thành cộng đồng kinh tế ASEAN và con số này lớn nhất trong 10 nước ASEAN. “Như vậy thì ngay từ nhận thức đã không nhận ra”, ông Tuyển lo ngại.
TS.Võ Trí Thành thì lưu ý, xoay quanh câu chuyện chủ động hội nhập vẫn là con người. “Chúng ta có hội nhập nhanh quá không? Câu chuyện không phải là nhanh hay chậm nữa, vấn đề là chúng ta hội nhập là có cơ hội chơi chuyên nghiệp hơn. Tuy nhiên chúng ta có làm được không lại là câu chuyện khác”, ông cho biết.
Cho rằng hội nhập đi liền với đổi mới và đổi mới đầu tiên là đổi mới thể chế, TS. Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Uỷ ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội nhấn mạnh, để đổi mới phải trả giá để đạt được lợi ích tổng thể hơn. Điều đó càng trở nên quan trong khi nền kinh tế vẫn phát triển chưa bền vững, vẫn dựa vào vốn và lao động.
“Hội nhập rồi phải giải quyết 3 nút thắt lớn và cần sự vào cuộc của DN. Đó là vốn, lao động và năng suất tổng hợp. 3 yếu tố này Việt Nam đều đang thấp hơn thế giới. Phải làm sao chi phí lao động giảm đi bằng cách giảm lao động phổ thông tăng lao động có kỹ năng…”, ông cho biết.
Cho rằng hội nhập không phải là cuộc dạo chơi êm đềm mà là cuộc đấu tranh gay gắt và sự lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò quyết định, TS. Lê Đăng Doanh khuyến nghị phải chú ý tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân, kinh tế dân doanh mạnh lên, có năng lực cạnh tranh quốc tế nếu. “Để kinh tế tư nhân phát triển và hội nhập hiệu quả phải cải cách thể chế. Những điều này đã được đề cập từ nhiều diễn đàn trước rồi”, TS. Doanh cho biết.