Khẩn trương gỡ khó cho nông sản

Hôm nay (5/7) các thành viên Chính phủ hội tụ về Cần Thơ lắng nghe các nhà khoa học và phản ánh của nông dân để bàn tính việc tiêu thụ nông sản. Nguyên do từ đầu năm tới nay do giá xuất khẩu nhiều mặt hàng nông-thủy sản chủ lực xuống thấp, cộng với những khó khăn về thị trường và lượng hàng hóa tồn kho nên áp lực tiêu thụ nông-thủy sản hàng hóa đang đè nặng lên các DN và người dân. Nếu không có những giải pháp kịp thời tháo gỡ các nút thắt này thì những tháng đến cuối năm 2013, xuất khẩu nông sản khó cán đích.

Lúa chất đống ngoài đồng nhưng không thể bán

Trong ngoài đều giảm

Thống kê của Bộ Công Thương, trong 6 tháng đầu năm 2013, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng nông sản, thủy sản đạt khoảng 9,72 tỷ USD, giảm 7% so với cùng kỳ năm 2012. Trong số các mặt hàng xuất khẩu sụt giảm mạnh, cà phê có mức giảm mạnh nhất.

Tính đến hết tháng 6, các DN Việt Nam xuất khẩu được khoảng 795.000 tấn cà phê, đạt kim ngạch 1,71 tỷ USD, giảm 24,2% về khối lượng và giảm 22,4% về giá trị so với cùng kỳ năm 2012. Tiếp theo cà phê là sắn và cao su. Trong 6 tháng, lượng sắn và các sản phẩm từ sắn xuất khẩu ước chỉ đạt khoảng 2,2 triệu tấn, kim ngạch đạt 693 triệu USD, giảm 19,4% về lượng và giảm 14,5% giá trị so với cùng kỳ.

Cao su xuất sang Trung Quốc và Malaysia dù có tăng về lượng nhưng giảm khoảng 11,5% về giá trị. Tính đến giữa tháng 6 lượng cao su xuất khẩu sang hai thị trường chính này đạt khoảng 342.200 tấn, kim ngạch khoảng 875,6 triệu USD, giảm 243 triệu USD so với cùng kỳ năm 2012.

Trong khi đó, theo thống kê của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tính đến ngày 30/6, các DN xuất khẩu gạo đã xuất được 3,485 triệu tấn, trị giá FOB đạt 1,504 tỷ USD, giảm 7,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều đáng nói là sự sụt giảm về kim ngạch xuất khẩu ở hầu hết các mặt hàng nông sản là do giá xuất khẩu đang đi xuống mức rất thấp. Các thống kê cho thấy giá gạo xuất khẩu trung bình của Việt Nam 6 tháng qua chỉ đạt khoảng 433 USD/tấn, giảm 9% so với mức 474 USD/tấn ở thời điểm cùng kỳ năm ngoái.

Trong khi đó giá xuất khẩu cà phê giảm liên tiếp từ cuối tháng 3 đến nay từ mức 45 triệu đồng/tấn xuống mức 38 triệu đồng/tấn vào thời điểm đầu tháng 7. Các mặt hàng khác như cao su, hồ tiêu đều rơi vào tình trạng tương tự. Số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) cho thấy, trong khi ở thời điểm tháng 1/2013 giá xuất khẩu cao su trung bình là 2.722 USD/tấn, thì đến tháng 6 mức giá này chỉ còn 2.315 USD/tấn.

Trong lúc đó giá hồ tiêu thời gian qua sụt giảm nghiêm trọng so với cùng kỳ năm 2012. Giá tiêu đen ghi nhận ở thời điểm hiện nay chỉ ở mức 6.266 USD/tấn, giảm 92 USD/tấn, còn tiêu trắng chỉ đạt 8.869 USD/tấn, giảm tới 436 USD/tấn so với cùng kỳ.

Sự sụt giảm của giá xuất khẩu kéo theo những biến động giá ở thị trường trong nước. Điều này gây áp lực trực tiếp đến tiến độ tiêu thụ nông sản hàng hóa trong dân, khiến người nông dân rơi vào hoàn cảnh càng làm càng lỗ.

Đến hết tháng 6, nông dân ở các vùng thuộc khu vực ĐBSCL đã thu hoạch khoảng 900 ngàn-1 triệu tấn lúa. Tháng 7 và tháng 8 tới đây bà con các vùng trồng lúa ở khu vực này sẽ thu hoạch thêm khoảng 7 triệu tấn lúa nữa. Trong khi đó với áp lực tồn kho 2,8 triệu tấn vào đầu tháng 6, các DN không thể cam kết mua hết lúa trong dân mặc dù mức giá lúa nguyên liệu đã giảm xuống dưới mức giá thành từ 700 – 1.200 đồng/kg và bà con nông dân chấp nhận bán lỗ.

Trong khi đó với mức giá 20.500 đồng/kg cá tra nguyên liệu, chưa tính đến những thiệt hại do dịch bệnh và hao hụt khác trong quá trình nuôi, chỉ tính tương quan giữa giá thành thì người nuôi cá ở khu vực ĐBSCL đang phải chịu lỗ 2.500-4.000 đồng/kg. Nhiều nông dân đã phải “treo ao”, chua xót nói rằng “dù lãi suất vay có xuống mức 0% thì cũng không dám vay để nuôi cá nữa”.

Đào vào tận gốc để tăng trưởng

Bà Nguyễn Thị Hồng - Vụ trưởng Vụ Kế hoạch, Bộ NN&PTNT cho rằng, hiện nay việc sản xuất và tiêu thụ các mặt hàng nông sản nói chung và lúa gạo nói riêng không có sự “ăn khớp”. Theo bà Hồng, nhu cầu và giá nông sản trên thị trường thế giới giữ xu hướng giảm liên tục suốt từ giữa năm 2012 đến nay. Trong khi đó nguồn cung trong nước lại có hướng tăng, đặc biệt với mặt hàng lúa gạo. Điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả xuất khẩu của ngành.

Một số chuyên gia ngành nông nghiệp cũng nhận định rằng mặc dù Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu nông sản mạnh, nhưng chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn gây nhiều bức xúc trong xã hội, cản trở nông sản Việt thâm nhập thị trường thế giới. Tỷ lệ nông sản xuất khẩu bị từ chối và bị liệt vào danh sách phải kiểm soát chặt chẽ tại các nước quá cao khiến việc tiêu thụ nông sản bị ách tắc, giá xuất khẩu bị ép xuống thông qua những rào cản kỹ thuật và phòng vệ thương mại.

Những nhận định trên mặc dù đúng trong góc độ vĩ mô và cũng chính là thực tế mà nhiều năm trở lại đây ngành nông nghiệp gặp phải. Tuy nhiên những giải pháp cụ thể được đề xuất thực hiện như các chương trình tạm trữ nông sản, các kế hoạch phát triển sản xuất nông nghiệp an toàn, các mô hình hợp tác liên kết 4 nhà… trong thời gian qua lại chưa có nhiều hiệu quả thiết thực.

Điệp khúc "được mùa mất giá" hầu như năm nào cũng diễn ra trong khi nông dân ở nhiều địa phương thì loay hoay với thực tế bán được thì trồng, không bán được thì chặt vì phải “tự bơi” trong bối cảnh quá nhiều chương trình hỗ trợ tiêu thụ nông sản mà người dân chưa được hưởng lợi.

Thực tế này theo TS. Đặng Kim Sơn - Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp - nông thôn, chính là hậu quả của việc “đào vào tận gốc để tăng trưởng”. Ông Sơn cho rằng trong những năm qua ngành nông nghiệp chủ yếu phát triển theo hướng khuyến khích sản xuất, tăng sản lượng, năng suất. Mặc dù gần đây có chú ý đến hiệu quả sản xuất tuy nhiên, cách quản lý hiện nay không khuyến khích cho người nông dân gắn với người kinh doanh, người làm công nghiệp.

Theo ông Sơn, hiện nay một số loại cây trồng đã vượt ra khỏi diện tích tối ưu về đất trồng và nước tưới, thủy sản gần bờ cạn kiệt, nuôi trồng thủy sản có loại đã ngoài phạm vi kiểm soát, dẫn đến môi trường bị ô nhiễm, bệnh dịch liên miên, mà rõ nhất là dịch bệnh trên tôm trong năm qua. Nhiều dấu hiệu cho thấy, có ngành sản xuất đã đi vào biên giới mất an toàn, nếu tiếp tục tăng trưởng theo chiều rộng, nguy cơ là khó tránh khỏi.

Do vậy, nếu muốn triển khai được đồng bộ các giải pháp tiêu thụ nông sản hàng hóa thì việc cần làm là “tái cơ cấu” lại ngành nông nghiệp, chấp nhận để nông nghiệp mất vài năm tăng trưởng chậm để lấy lại đà tăng trưởng mạnh hơn và bền vững hơn.

Đồng tình với quan điểm này, ở góc độ DN ngành lúa gạo, ông Trương Thanh Phong - Chủ tịch VFA cho rằng, trong các năm tới cần phải xác định lại mục tiêu xuất khẩu gạo, không chạy theo số lượng mà chỉ hạn chế ở mức 6 triệu tấn/năm. Ngành trồng trọt cần có những bộ phận phối hợp với Hiệp hội các DN kinh doanh xuất khẩu theo dõi chặt chẽ tình hình tiêu thụ và nhu cầu thị trường để khuyến cáo người dân ở các địa phương nên trồng các loại lúa gì thì mới có thể bán được giá.

Bài và ảnh Thạch Bình