Kiểm soát đội vốn, tăng hiệu quả ODA
Vẫn cần thúc đẩy thu hút vốn ODA | |
Không vì chậm giải ngân mà nới lỏng quy định | |
Thủ tướng ra "tối hậu thư" giải ngân vốn ODA |
Nhiều dự án đội vốn khủng
Sau nhiều chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ, công tác giải ngân vốn đầu tư công nói chung và ODA nói riêng đã có sự tăng tốc đáng kể. Số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) cho thấy, tổng vốn ODA giải ngân trong 7 tháng đầu năm đã đạt 42% kế hoạch năm 2017, trong khi kết thúc 6 tháng tỷ lệ này mới đạt khoảng hơn 30%.
Các dự án đường sắt đô thị đứng đầu về mức độ tăng tổng mức đầu tư |
Mặc dù vậy nếu so với cùng kỳ các năm trước, tốc độ giải ngân vốn ODA vẫn chậm hơn đáng kể. Trong 7 tháng đầu năm nay khối lượng giải ngân chỉ bằng khoảng 95% so với cùng kỳ năm 2016. Thực trạng trên diễn ra do những nguyên nhân không mới, mà trong số đó có vấn đề nổi cộm lên từ nhiều năm nay là việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án lên gấp nhiều lần so với phê duyệt ban đầu.
Trong báo cáo về tình hình giải ngân các chương trình, dự án ODA và vốn vay ưu đãi do Bộ KH&ĐT công bố hồi đầu tháng 8 vừa qua, cơ quan này cho biết tình trạng điều chỉnh tổng mức đầu tư xảy ra đối với nhiều chương trình, dự án. Quy trình, thủ tục điều chỉnh tổng mức đầu tư thường mất rất nhiều thời gian làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ thực hiện dự án do phải tiến hành thẩm định, lấy ý kiến các cơ quan liên quan và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Điển hình là các dự án đường sắt đô thị đều xảy ra tình trạng trên.
Báo cáo dẫn chứng một số dự án đội vốn lên gấp 2,6-2,8 lần như dự án tuyến đường sắt đô thị thành phố Hà Nội tuyến 2, đoạn Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo tăng từ 19.555 tỷ đồng lên 51.750 tỷ đồng, sau khi thẩm định đang đề nghị điều chỉnh xuống 33.568 tỷ đồng; dự án tuyến đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh tuyến 1, đoạn Bến Thành - Suối Tiên tăng từ 17.387 tỷ đồng lên 47.325 tỷ đồng; dự án xây dựng tuyến tàu điện ngầm số 2 TP. Hồ Chí Minh tuyến Bến Thành - Tham Lương vay nguồn từ Đức, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), EIB dự kiến tăng từ mức 26.116 tỷ đồng lên 47.603 tỷ đồng; dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị thí điểm TP. Hà Nội, đoạn Nhổn - ga Hà Nội vay Pháp, ADB, EIB tăng tổng mức đầu tư từ 783 triệu EUR lên 1,17 tỷ EUR. Cá biệt có dự án đội vốn gấp hơn 5 lần như dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị TP. Hà Nội tuyến Cát Linh - Hà Đông tăng từ 8.769 tỷ đồng lên 47.325 tỷ đồng.
Qua theo dõi rà soát, Bộ KH&ĐT đã tổng hợp danh mục các dự án chậm triển khai, có vướng mắc điển hình, gồm 22 dự án với tổng vốn ODA và vốn vay ưu đãi khoảng 5,1 tỷ USD. Đây đều là các dự án có mức đầu tư lớn nhưng gặp vướng mắc trong triển khai thực hiện, nhiều dự án trong đó đã triển khai hơn 4 năm nhưng giải ngân rất thấp, chỉ đạt dưới 30%.
Thoát vòng luẩn quẩn
Dự án đội vốn “khủng” làm cản trở tốc độ giải ngân, song ở chiều ngược lại, chính tình trạng “nằm chôn chân” một chỗ lại càng gây ra sự lãng phí dẫn tới tăng tổng mức đầu tư của các dự án ODA. Vòng luẩn quẩn này đã diễn ra trong nhiều năm nay.
Ông Lưu Quang Khánh, Vụ trưởng Vụ Kinh tế đối ngoại, Bộ KH&ĐT phân tích, hiện nay các dự án giao thông đô thị lớn ở 2 thành phố lớn là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đều có khả năng giải ngân ngay lập tức vì thủ tục đã chuẩn bị xong, nhưng chính vì điều chỉnh tổng mức đầu tư tăng lên rất nhiều lần so tổng mức đầu tư cũ, bắt buộc phải trình lên cơ quan có thẩm quyền. Ví dụ TP. Hồ Chí Minh phải trình Quốc hội phê duyệt lại chủ trương đầu tư, nhưng tới nay vẫn chưa được phê duyệt, vì vậy chưa đủ cơ sở pháp lý để phân bổ vốn.
Ở chiều ngược lại, dẫn kết quả nghiên cứu do ADB thực hiện năm 2013, ông Khánh cho biết việc chậm thực hiện dự án làm tăng chi phí tới 17,6%/năm so với tổng mức đầu tư, trong đó có 6,5% do lạm phát giá cả đối với hạng mục chính và 11,1% do lợi ích của dự án bị mất đi. Và nếu chậm trễ kéo dài 2-3 năm sẽ làm tăng chi phí 5% do phát sinh thâm hụt tài chính.
Đó là chưa kể sắp tới một số đối tác lớn từ phía Nhật Bản, Hàn Quốc cũng giảm dần vốn vay ưu đãi cho Việt Nam, vì vậy chúng ta buộc phải vay vốn với chi phí đắt đỏ hơn, thời gian vay ngắn hơn, lãi suất cao hơn… Đặc biệt sắp tới sẽ xuất hiện thêm các loại phí như phí cam kết giải ngân, là phí mà chúng ta phải trả cho các loại vốn vay đã cam kết nhưng chưa giải ngân kịp tiến độ. Ví dụ với ADB khoản phí này là 0,15%/năm. Do vậy càng giải ngân chậm chi phí bỏ ra sẽ càng đội lên cao hơn.
Trong dài hạn, các chuyên gia khuyến nghị cần có liều thuốc chữa dứt điểm căn bệnh đội vốn ODA, nếu không tình trạng “tưởng rẻ mà hoá đắt” sẽ còn tiếp diễn dài. Ông Đỗ Thiên Anh Tuấn, giảng viên Đại học Fulbright khẳng định, liều thuốc chữa dứt điểm căn bệnh này hoàn toàn khả thi, đó là tăng trách nhiệm giải trình, thiết lập cơ chế dây chuyền để cả phía cơ quan nhà nước và nhà thầu đều phải chịu trách nhiệm. Cụ thể, theo ông Tuấn cần siết chặt ràng buộc đối với nhà thầu bằng các điều khoản chặt chẽ trong hợp đồng, để họ không hạ mức chào thầu bằng mọi giá sau đó lại tìm cách nâng lên.
Cùng với đó, cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp ngân sách cho dự án cũng phải chịu trách nhiệm giải trình trước người dân. Nếu người có thẩm quyền được quyết định việc nâng vốn đầu tư phải chịu trách nhiệm giải trình thì họ sẽ không thể dễ dàng phê duyệt chấp thuận tăng vốn đầu tư. Các ràng buộc cụ thể là nếu quyết định sai chủ trương đầu tư, người chịu trách nhiệm có thể mất chức, phải đi khỏi vị trí của mình. “Nếu chúng ta siết lại quy định như vậy thì tình trạng vung tay quá trán, đội vốn đầu tư công nói chung và vốn ODA nói riêng sẽ không thể diễn ra một cách tràn lan như chúng ta vẫn thấy”, ông Tuấn quả quyết.