Lo nhất là ngại minh bạch
Cơ hội cho DN tư nhân tham gia mua sắm công |
Chỉ còn chưa đầy 2 năm nữa, Việt Nam sẽ phải thực thi các nội dung về mua sắm công theo Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) và sau đó là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Thời gian đang đến rất gần, song vẫn còn nhiều lo ngại khi thực hiện các nội dung về mua sắm công, mà ở đây chủ yếu xuất phát từ lo ngại các đơn vị không muốn minh bạch quá trình này.
Ghi nhận tại hội thảo “Cam kết mua sắm của Chính phủ trong TPP” do Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tổ chức ngày 14/6.
Luật đã đủ quy định
Bà Nguyễn Thị Thuý Hằng, Phó cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, đây là lần đầu tiên Việt Nam đàm phán về mua sắm công và cũng mất gần 6 năm mới thành công.
Điều này cho thấy mua sắm công là nội dung rất khó khăn trong quá trình đàm phán. Có thể hiểu được điều này, vì mua sắm công liên quan tới chi tiêu của bộ máy Nhà nước – một trong những người mua hàng lớn và triển vọng nhất trên thị trường.
Mở cửa thị trường này cũng đồng nghĩa DN trong nước sẽ chịu thêm sức ép cạnh tranh với DN từ các quốc gia EU và TPP trong việc cung cấp các gói mua sắm cho cơ quan Nhà nước. Chưa kể cho tới thời điểm hiện nay, DN trong nước vốn cũng chưa được hưởng nhiều ưu tiên khi tham gia đấu thầu các gói mua sắm hàng hoá công.
Cần tạo điều kiện cho DN trong nước tham gia các gói mua sắm công |
Ông Lê Văn Tăng, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu cho biết, điều khó khăn nhất trong thực thi quy định của EVFTA và TPP về mua sắm công không phải là ở hệ thống luật pháp chưa được kiện toàn. Theo ông Tăng, pháp luật đấu thầu mới sửa đổi năm 2013 đã có các quy định phù hợp về những nội dung theo đúng thông lệ quốc tế.
Đồng thời cũng tạo điều kiện cho các DN trong nước tiếp cận các gói thầu mua sắm công. Tuy nhiên cái khó của quá trình thực thi lại nằm ở ý chí chủ quan của các cơ quan, đơn vị trực tiếp tham gia hoạt động mua sắm công. “Nếu áp dụng đúng theo các quy định này thì tính minh bạch cao, trong khi các cơ quan tổ chức đấu thầu, cơ quan quản lý Nhà nước sợ nhất là minh bạch trong lĩnh vực này, vì vậy họ cứ đồng ý hết nhưng không chịu minh bạch”, ông Tăng lo ngại.
Vị chuyên gia của Cục Quản lý đấu thầu cho biết thêm, cơ quan này đã đi khảo sát nhiều dự án, theo quy định là ưu tiên dùng hàng trong nước nhưng các cơ quan, đơn vị phớt lờ. Thay vào đó họ đặt ra hàng rào kỹ thuật, yêu cầu thiết bị phải đạt các tiêu chuẩn quá cao, khiến DN trong nước không thể đáp ứng nổi.
Vì vậy nhiều trường hợp dù dự án sử dụng vốn ngân sách Nhà nước, song chủ đầu tư vì món lợi trước mắt mà thẳng tay gạt bỏ nhà cung ứng nội địa, không sử dụng hàng hóa, vật tư sản xuất trong nước cho dù những sản phẩm này có tên trong danh mục máy móc, thiết bị, vật tư, nguyên liệu trong nước đã sản xuất được do Bộ Công Thương ban hành từ năm 2010 và liên tục bổ sung qua các năm.
Cơ quan Nhà nước vẫn phớt lờ
Bà Nguyễn Thị Thuý Hằng cũng đồng tình và cho biết, đúng là có tình trạng các đơn vị miễn cưỡng khi phải mở cửa thị trường mua sắm công. Bà dẫn chứng, một lần cơ quan đàm phán khảo sát ý kiến của các đơn vị từ cấp Trung ương tới địa phương về việc mở cửa thị trường mua sắm công trong FTA, các bộ, ngành đều hào hứng đồng ý tham gia, nhưng lại cho biết chỉ nên mở cửa đối với đơn vị cấp địa phương. Ngược lại các địa phương cũng đồng thuận với tỷ lệ cao, nhưng chỉ đồng ý mở cửa đối với các bộ, ngành.
Tình trạng “bằng mặt mà không bằng lòng” của nhiều cơ quan Nhà nước trong mở cửa thị trường mua sắm công sẽ là rào cản rất lớn đối với DN trong nước, đặc biệt là các DNNVV. Theo các chuyên gia, trước mắt trong thời gian chuyển đổi để chờ các FTA chính thức có hiệu lực, các bên đều cần nâng cao năng lực để tham gia thị trường mua sắm công. Sau khoảng thời gian chuyển đổi ngắn ngủi này, các quy định vận hành hoàn toàn theo điều ước quốc tế, DN trong nước sẽ phải cạnh tranh sòng phẳng với DN nước ngoài.
Ông Nguyễn Thanh Tuấn, Trưởng phòng Hợp tác quốc tế, Cục Quản lý đấu thầu dẫn ra một số biện pháp trong thời kỳ chuyển đổi dành cho các nước đang phát triển. Theo đó, Việt Nam được dành cho một khoảng thời gian làm quen dần với các quy định chung, vì vậy được áp dụng một số biện pháp chuyển đổi như ưu đãi cho DN trong nước, trì hoãn thực thi một số nghĩa vụ, cơ chế ưu đãi về giá…
Hoặc yêu cầu nhà thầu nước ngoài trúng thầu phải mua hàng hoá sản xuất ở Việt Nam, ký hợp đồng với nhà cung ứng Việt Nam, chuyển giao công nghệ cho Việt Nam… Biện pháp khác là lộ trình mở cửa với từng ngành theo bước đi phù hợp. Tuy nhiên “các biện pháp này chỉ được áp dụng trong thời gian chuyển đổi rất ngắn”, ông Tuấn nhấn mạnh.
Trong khoảng thời gian ngắn ngủi này, các chuyên gia khuyến cáo, cần hết sức ưu tiên cho DN trong nước, đặc biệt là DNNVV. Bởi thời gian tới, các gói thầu mua sắm công của Việt Nam sẽ có quy mô nhỏ dưới 60 tỷ đồng là chủ yếu. Như vậy rất phù hợp với khả năng cung ứng của DN trong nước. Trong thời điểm này, nếu không kịp thời tạo điều kiện để nâng cao năng lực cho DN trong nước, sẽ rất khó để giữ thị phần mua sắm công khi những hàng rào cuối cùng được gỡ xuống để DN nước ngoài thoải mái tràn vào.