Lý lẽ nào cho điện?
Ảnh minh họa |
Trong những thảo luận gần đây về đề án cải tiến cơ cấu biểu giá điện, giới chuyên gia đang dần hình thành quan điểm thống nhất về biểu giá điện sinh hoạt giảm xuống 3-4 bậc, thay vì 6 bậc hiện hành. Nhưng, vượt ra ngoài biểu hiện đồng thuận ấy, dường như xã hội đang bị cuốn theo những lý lẽ thiếu vững chắc?
Cùng là năng lượng không tái tạo, cùng đòi hỏi sự công bằng giữa các đối tượng tiêu dùng, cùng có yếu tố vùng miền và phân chia đối tượng thu nhập, thậm chí cùng do DNNN chiếm thị phần chi phối… xăng dầu cho thấy một cách hành xử rất khác.
Không quy định đồng giá, nhóm hàng năng lượng này buộc người mua tại các địa bàn xa cảng đầu nguồn tiếp nhận xăng dầu nhập khẩu phải trả tiền nhiều hơn người mua ở địa bàn gần cảng (khoảng 2%). Lý do là chi phí kinh doanh cao hơn.
Tại sao có sự khác biệt trong nhìn nhận đối tượng “ưu tiên” như vậy? Lý lẽ nào cho biểu giá điện? Thực tế, không ít chuyên gia đang “hết lòng” ủng hộ phương án người dùng điện nhiều (chủ yếu là thành thị) phải trả nhiều hơn người dùng ít (chủ yếu là vùng sâu, vùng xa) lại cũng từng rất mực bảo vệ biểu giá xăng dầu hiện nay, dù là cách quy định biểu giá của hai ngành trái ngược hoàn toàn như nêu trên.
Nhưng nếu nhìn sâu vào bên trong cách hành xử của các DNNN chi phối lĩnh vực điện và xăng dầu, tựu chung lại là: DN vì lợi ích của bản thân họ và đẩy vấn đề khác cho người dùng.
Với ngành điện, cuộc cải cách cơ cấu biểu giá đợt này đang cho thấy một bước lùi. Theo đề án của ngành này nêu ra tìm kiếm, góp ý, cách đây khoảng 20 năm, biểu giá điện đã được tính làm 3 bậc. Sau đó, cách tính của ngành này bắt đầu dịch chuyển theo hướng tăng thêm nhiều bậc, nay lại khuyến nghị trở lại 3-4 bậc như một sự thay đổi “đột phá”.
Xét ở diễn biến đó, không thể gọi việc tăng hay giảm bậc giá đối với điện là một sự cải cách, mà nên hiểu là một sự cải lùi. Những biện luận “tinh túy” của ngành điện khi dẫn ra để kêu gọi sự đồng thuận cho biểu giá 3 mức áp dụng vào năm 1994, nay một lần nữa lại trở thành một góc nhìn khó hiểu?
Rất dễ để nhận thấy, những thay đổi về bậc giá của ngành điện hiện nay đang có một trục trung tâm là mức giá 1.747 đồng/kWh. Việc tăng hay giảm bậc thang giá điện có lẽ không ảnh hưởng nhiều đến doanh thu ngành này, mà chỉ chuyển trách nhiệm chi từ đối tượng này sang đối tượng khác, tính theo nhóm sản lượng tiêu dùng điện.
Đề cao tiêu chí tiết kiệm, ngành điện sao lại từng bị nêu là cơ quan “đốt đèn sáng đêm” hồi trụ sở ngay bên hồ Gươm? Báo chí cũng từng nêu mức lương “khủng” của cán bộ công ty mẹ. Những khoản lỗ treo lại từ kinh doanh viễn thông, lỗ tỷ giá… đang được đưa dần vào giá thành điện để tính cho các hộ tiêu dùng điện.
Với một DN mà lỗ lãi hay chi phí đều được tính cho người mua cuối cùng như ngành điện, cũng có thể cho rằng những khoản hỗ trợ huyện 30a của ngành này đang được tính lên từng số điện của người dân. Thế thì đừng nói ngành phải thực thi chính sách an sinh nữa, bởi chi phí đó từ người dùng góp sức.
Nên trước 3 phương án biểu giá điện đang được bàn luận sôi nổi, hãy khoan nói người dân và DN nên chấp nhận biểu giá nào. Điều trước hết, ngành điện hãy thể hiện vai trò của mình trong tiết kiệm, công bằng và minh bạch giá. “Trốn tránh” trách nhiệm sau biểu giá điện 3 phương án như hiện nay là việc làm quá dễ, nhưng đã thực sự thỏa đáng chưa?