Mắc-ca và cuộc cách mạng ngành nông nghiệp
Dư địa phát triển Mắc-ca tại Tây Nguyên rất lớn
Theo đánh giá của Vụ Nông nghiệp - Nông thôn (Ban Kinh tế Trung ương), tuy là loại cây chủ lực phát triển kinh tế, nhưng đến nay diện tích cũng như tiềm năng kinh tế của các cây công nghiệp như cà phê, cao su của vùng Tây Nguyên đều đã đạt ngưỡng. Do đó, để mở rộng diện tích, tăng giá trị kinh tế là vô cùng khó khăn.
Cụ thể, hiện trong số hơn 450 nghìn ha cà phê của Tây Nguyên, có khoảng 100 nghìn ha bị già cỗi với hơn 20 năm tuổi, năng suất dưới 1,5 tấn/ha, không có khả năng phục hồi hay ghép cải tạo. Dự tính đến năm 2020, nếu không được tái cơ cấu kịp thời, hơn 70% diện tích cà phê ở khu vực này sẽ lâm vào tình trạng tương tự, đòi hỏi phải nhổ bỏ để trồng lại.
Cây Mắc-ca đang thời kỳ ra hoa |
Điều này đặt ra vấn đề làm thế nào có một loại cây có giá trị thay thế để đảm bảo tăng trưởng kinh tế cho vùng Tây Nguyên nói riêng và đất nước nói chung. Và đến thời điểm này, nhiều chuyên gia kinh tế và nông nghiệp cho rằng, Mắc-ca là lựa chọn rất thích hợp.
Minh chứng cho điều này, GS-TS. Nguyễn Lân Hùng, Tổng thư ký Hội Các ngành sinh học Việt Nam đưa ra kết quả nghiên cứu của ông về địa lý, thổ nhưỡng, khí hậu tại Tây Nguyên hoàn toàn phù hợp để phát triển Mắc-ca. Theo phân tích của ông, Tây Nguyên không những phù hợp về khí hậu mà đất đai cũng tốt, bằng phẳng, thoát nước cũng dễ dàng… Mắc-ca không ưa đất kiềm, đất phèn mặn mà ưa đất thịt nhẹ đến trung bình, thời hạn úng ngập không quá 10 ngày, đất ẩm đến quanh năm, tầng canh tác dầy, đất giàu chất hữu cơ… Điều đó, không đâu bằng Tây Nguyên.
Theo GS-TS. Nguyễn Lân Hùng, Mắc-ca là ứng cử viên sáng giá cho vùng đất này, lại vừa có thể trồng thuần, cũng có thể trồng xen với cà phê. Dù theo cách nào thì theo ông Hùng, hiệu quả vẫn rất cao. Giả dụ, khi trồng xen, Mắc-ca vừa làm nhiệm vụ che tán cho cà phê, vừa cho thu hoạch quả giúp cho gia chủ tăng thu nhập rõ rệt.
Việc trồng xen với cà phê được thử nghiệm tại nhiều hộ nông dân ở Đắk Lắk, Lâm Đồng... Gia đình ông Nguyễn Đức Ba ở thị trấn Thành Mỹ (Đơn Dương, Lâm Đồng) có một vườn Mắc-ca khoảng 80 cây, nhưng cây đã được 8 - 9 tuổi. Mỗi năm, ông thu được hàng tạ hạt và bán được 200.000 đồng/kg. “Cuộc sống của gia đình tôi khấm khá lên nhiều từ khi trồng Mắc-ca. Có thể nói, cây Mắc-ca đã đổi đời cho gia đình”, ông Ba bày tỏ. Tại huyện Lâm Hà (Lâm Đồng) hiện đã có cả trăm ha cà phê được trồng xen Mắc-ca. Nhiều hộ nông dân cho biết, khi trồng xen nhà vườn thu hoạch tốt cả 2 loại cây, giúp cho họ có thu nhập vượt trội.
Còn theo tính toán của GS. Hoàng Hòe, riêng diện tích thích hợp ở Tây Nguyên đã lên tới gần 340 nghìn ha, xấp xỉ với tổng diện tích cà phê ở vùng này hiện nay. Đặc biệt, Mắc-ca còn dư địa lớn trên đất xấu, cằn cỗi chưa sử dụng như tại Kon Tum còn trên 1.000 ha. Đây là lợi thế mà cây cà phê và nhiều cây trồng khác không đáp ứng được. Như vậy, có thể thấy, dư địa cho cây Mắc-ca ở Tây Nguyên còn vô cùng lớn, đồng thời mở ra triển vọng làm giàu cho Tây Nguyên, giúp phá thế độc canh bất lợi của cà phê. Trong khi về dinh dưỡng, cây Mắc-ca lại dư sức cạnh tranh với ca cao và nhiều loại quả cho hạt khác.
Mắc-ca cũng cần cơ chế đặc thù
Tuy Chính phủ đã có cơ chế khuyến khích nông dân và DN đầu tư, như dự án trồng cây Mắc-ca tại Nghị định số 210/2013/NĐ-CP từ cuối năm 2013, nhưng theo GS. Hoàng Hòe, đến nay vẫn chưa thấy nơi nào được thực hiện. GS. Hoàng Hòe cho biết, những quy định bước đầu về vốn hỗ trợ của Chính phủ đối với cây Mắc-ca còn quá ít ỏi, chưa đủ khuyến khích DN và nông dân. Thủ tục còn nặng nề và phức tạp. Chính sách khó đi vào cuộc sống thực tế.
Một thách thức nữa đối với phát triển Mắc-ca tại Tây Nguyên được TS. Nguyễn Đức Hưởng, Phó chủ tịch thường trực HĐQT LienVietPostBank chia sẻ, đó là người nông dân và các nhà đầu tư hiện nay vẫn chưa mạnh dạn để chuyển đổi cơ cấu cây trồng sang Mắc-ca. Ông Hưởng cho rằng, nguyên nhân xuất phát từ nhiều lý do như: hiểu biết về giá trị kinh tế của loại cây này vẫn còn hạn chế; chưa đủ nguồn lực để thực hiện vì với nguồn vốn thấp sẽ khó tiếp cận và mở rộng vườn cây Mắc-ca.
Thêm vào đó, cây Mắc-ca lại chưa có quy hoạch phát triển chính thức ở vùng Tây Nguyên. Vấn đề, đầu ra cho hạt Mắc-ca tưởng chừng dễ dàng nhưng thực tế vẫn tiềm ẩn rủi ro và khó khăn. Hiện nay, nhu cầu tiêu thụ Mắc-ca trên thị trường thế giới tương đối cao, nhưng các DN Việt Nam vẫn chưa tiếp cận được thị trường này. Cùng với đó, sự hạn chế của kỹ thuật bảo quản, chế biến Mắc-ca khiến chất lượng sản phẩm đầu ra của Mắc-ca giảm sút.
Ngày 7/2/2015, tại Đà Lạt, Ban Chỉ đạo Tây Nguyên phối hợp cùng Ban Kinh tế Trung ương, UBND tỉnh Lâm Đồng sẽ tổ chức Hội thảo về chiến lược phát triển cây Mắc-ca tại khu vực Tây Nguyên. Tại hội thảo này, CTCP Him Lam và LienVietPostBank sẽ giới thiệu lộ trình triển khai đề án đầu tư phát triển cây Mắc-ca, dự kiến quy mô trên 20.000 tỷ đồng. Đây là đề án đầu tiên hướng đến việc phát triển quy mô lớn loại cây này tại Việt Nam, được tổ chức từ tạo giống, quy hoạch vùng nguyên liệu và cho vay vốn, cũng như trực tiếp tham gia với các hộ nông dân trên địa bàn. |
Để phát triển cây Mắc-ca thành một cây nông sản chủ lực, TS. Nguyễn Đức Hưởng cho rằng, cần có quy hoạch rõ ràng về vùng trồng, bên cạnh các yêu cầu về nguồn giống chất lượng cao và tư vấn kỹ thuật trồng - thu hái - chế biến. Song, để cây mang lại hiệu quả thực sự, cần huy động nguồn vốn ưu đãi và cho vay trung dài hạn. Bởi sau 4 năm cây mới cho thu hoạch và thời gian đầu triển khai trồng cần đầu tư lớn về giống cây trồng, phân bón, hóa chất và hệ thống tưới tiêu. Trong khi, bà con nông dân lại không thể thu xếp được nguồn vốn lớn trong thời gian dài như vậy.
Chính vì vậy, một chính sách hỗ trợ, bảo đảm về vốn, tín dụng ưu đãi và bảo hiểm nông nghiệp mới có thể khuyến khích người nông dân chuyển đổi cây trồng sang hướng mới hiệu quả hơn, thay thế hoặc trồng xen canh cây cà phê.
Đồng quan điểm, Vụ trưởng Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN) Nguyễn Tiến Đông cho rằng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần nghiên cứu khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp với cây Mắc-ca để sớm công bố quy hoạch về phát triển cây trồng này trên địa bàn Tây Nguyên và cả nước.
Để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm Mắc-ca, khâu rất quan trọng và quyết định sống còn đối với sự phát triển bền vững của loại hạt này, ông Đông đề xuất Bộ Công Thương khẩn trương thực hiện xúc tiến thương mại cho cà phê và các cây công nghiệp khác có thế mạnh trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên, bao gồm cả việc tìm kiếm thị trường cho cây Mắc-ca. Đồng thời, Bộ này ban hành quy hoạch công nghiệp chế biến các sản phẩm cây công nghiệp dài ngày để các địa phương có cơ sở thu hút đầu tư.
Rút kinh nghiệm từ phát triển một số loài cây tại Tây Nguyên trước đây như cà phê, cao su, điều..., theo GS. Hoàng Hòe, đối với cây Mắc-ca, đầu tư chất lượng quan trọng hơn số lượng. Vì thực tế cho thấy, một số nơi phát triển ồ ạt, chạy theo số lượng, trồng không đúng chỗ, cây giống không tốt nên sản lượng thấp, chất lượng kém, không có hiệu quả. Do đó, GS. Hoàng Hòe kiến nghị, đối với hộ nghèo, vùng biên giới xa xôi, khó khăn cần có chính sách trợ cấp cây giống và vốn, hướng dẫn kỹ thuật, thu mua hạt.
“Việt Nam cần xây dựng được chuỗi giá trị khép kín cho hạt Mắc-ca. Việc thành lập Hiệp hội Mắc-ca có vai trò quan trọng, là đầu não dẫn dắt quá trình phát triển trồng, chế biến và tiêu thụ hạt Mắc-ca ở Việt Nam” là đề xuất của ông Huỳnh Ngọc Huy, Tổng giám đốc CTCP Tập đoàn Liên Việt. Đó cũng là một cách giữ uy tín hạt Mắc-ca của Việt Nam trên trường quốc tế. Theo một số chuyên gia, nếu Nhà nước có chính sách ổn định giá mua hạt Mắc-ca sẽ tránh tình trạng nông dân thấy hiệu quả kinh tế không đảm bảo, chặt cây để trồng loại cây khác như đã từng xảy ra ở Việt Nam.
Trước những đòi hỏi cấp thiết trên, lãnh đạo tỉnh Kon Tum cũng cho biết quan điểm, trên cơ sở khẳng định khả năng phát triển, tiến hành rà soát, điều chỉnh, Kon Tum bổ sung quy hoạch phát triển Mắc-ca ở tỉnh này theo hướng gắn kết sản xuất và tiêu thụ theo chuỗi giá trị hàng hóa, nhằm thu hút các dự án đầu tư mở rộng sản xuất “cánh đồng lớn Mắc-ca”. Bên cạnh chính sách chung, tỉnh Kon Tum sẽ nghiên cứu, ban hành các chính sách phục vụ phát triển Mắc-ca bền vững, nhất là tạo môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, thuận lợi; nâng cao hiệu quả công tác xúc tiến đầu tư, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý đối với cây Mắc-ca Măng Đen - Kon Plông.
Nhóm chuyên gia nghiên cứu tại Trường Đại học Kinh tế quốc dân kiến nghị, với tiềm năng phát triển của cây Mắc-ca tại Việt Nam, Chính phủ nên đưa cây trồng này trở thành cây công nghiệp chiến lược tầm quốc gia trong giai đoạn tới; qua đó mới đưa ra các cơ chế, chính sách đặc thù phù hợp để khuyến khích, hỗ trợ các tổ chức, DN và cá nhân tham gia phát triển cây Mắc-ca trên địa bàn Tây Nguyên và Tây Bắc bộ.
TS. Vũ Đình Ánh, chuyên gia tài chính NH: Mắc-ca cần thời hạn cho vay dài, lãi suất ưu đãi Với tính chất, đặc thù đối với loại cây này, tín dụng phát triển Mắc-ca ở Tây Nguyên thuộc diện ưu đãi và hỗ trợ đặc biệt trên rất nhiều tiêu chí, kể cả ưu đãi hỗ trợ về lãi suất cũng như điều kiện cho vay. Theo tôi, lãi suất tín dụng cho vay phát triển Mắc-ca nên thuộc nhóm lãi suất cho vay thấp nhất, được ưu đãi ở mức cao nhất. Các TCTD thực hiện cho vay phát triển Mắc-ca ở Tây Nguyên được hưởng những ưu đãi hỗ trợ cao nhất về trích lập dự phòng rủi ro, về tỷ lệ dự trữ bắt buộc, thuế... Ngoài ra, các điều kiện cấp tín dụng như thế chấp, tín chấp, bảo lãnh tín dụng, hình thức và trình tự thủ tục cấp tín dụng cho phát triển Mắc-ca cần được quy định đảm bảo đơn giản và thuận lợi nhất có thể cho người tham gia vào chuỗi giá trị Mắc-ca. Căn cứ vào đặc điểm của cây Mắc-ca, tôi cho rằng, thời hạn cho vay tín dụng nên là dài hạn, không dưới 5 năm hoặc tốt nhất là 10 năm. Với thời gian khai thác cây Mắc-ca lên đến 60-70 năm, thậm chí tới 100 năm thì kỳ hạn cho vay như vậy không phải là quá dài. Bên cạnh đó, nguồn vốn tín dụng là chủ lực nhưng vẫn cần đặt trong sự phối kết hợp chặt chẽ với các nguồn lực tài chính khác để tăng hiệu quả tổng lực sử dụng các nguồn lực cho phát triển Mắc-ca ở Tây Nguyên. Chẳng hạn, chúng ta cần khai thác nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, tín dụng ưu đãi Nhà nước từ VDB; vốn đầu tư của các DN tham gia chế biến và tiêu thụ sản phẩm như CTCP Tập đoàn Liên Việt; vốn đầu tư của các tổ chức khoa học trong và ngoài nước, vốn hỗ trợ phát triển của các tổ chức quốc tế và các quốc gia, vốn của các hộ nông dân Tây Nguyên... Ông Lê Văn Minh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lâm Đồng: Vốn quyết định sự hình thành vùng nguyên liệu Muốn có một vùng nguyên liệu lâu dài và bền vững, trước tiên cần có sự quy hoạch, phân vùng, ưu tiên và tạo điều kiện cho các công ty đã được UBND tỉnh Lâm Đồng thống nhất chủ trương triển khai vùng nguyên liệu trong thời gian qua. Cụ thể, UBND tỉnh và các ban, ngành hỗ trợ đầu tư cho các DN có tiềm năng về xây dựng nhà máy chế biến hạt Mắc-ca, đồng thời tiếp tục kêu gọi các DN chế biến thực phẩm trong và ngoài tỉnh đầu tư nhà máy cũng như các điểm thu mua hạt Mắc-ca cho người nông dân trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng. Bên cạnh đó, địa phương phải có cơ chế chính sách hỗ trợ các tổ chức, cá nhân đã và đang đầu tư mở rộng vùng nguyên liệu Mắc-ca để họ mạnh dạn tiếp tục đầu tư mở rộng diện tích, xây dựng nhà máy chế biến và ký hợp đồng tiêu thụ Mắc-ca giai đoạn 2015 - 2020. Khi đã quy hoạch vùng nguyên liệu trên địa bàn tỉnh thì phương thức vốn cũng là một yếu tố rất quan trọng, thúc đẩy sự hình thành vùng nguyên liệu nhanh hay chậm. Theo tôi, phương thức huy động vốn để phát triển cây Mắc-ca có thể đến từ các nguồn Dự án trồng rừng; vốn từ các chương trình khuyến nông; nguồn vốn khoa học công nghệ. Bên cạnh đó, tiếp tục kêu gọi vốn hỗ trợ từ các nguồn khác, vốn của các DN và các hộ dân. |