Ngân sách và thông điệp tự chủ

	Cơ cấu lại nợ công: Không thể “đơn thương độc mã”
	Phải tiết kiệm từng đồng xu của ngân sách và của người dân
	Thúc giải ngân để đuổi kịp tăng trưởng

Từ chuyện chia sẻ

Những ngày cuối năm 2016, câu chuyện giảm tỷ lệ giữ lại của ngân sách địa phương để tăng phần điều tiết về trung ương vẫn chưa hết nóng hổi. Còn nhớ hồi cuối tháng 10, khi việc này được đưa ra thảo luận tại Quốc hội, TP. Hồ Chí Minh đã liên tục kêu rằng ngân sách bị cắt giảm đột ngột khiến thành phố trở tay không kịp. Phản ứng chậm hơn, trong cuộc họp ngày cuối tháng 12, Bí thư Thành uỷ Hà Nội, ông Hoàng Trung Hải đã phải thốt lên “Hà Nội nhìn thấy trước “thảm họa” nhưng chưa biết cách nào để thoát”. Nguyên nhân là sau khi điều chỉnh lại tỷ lệ điều tiết ngân sách, 2 địa phương đầu tàu này sẽ thiếu tiền để đầu tư.

Tuy nhiên những lời than phiền sẽ không thay đổi được thực tế là chi tiêu ngân sách của nhiều địa phương sẽ bước vào thời kỳ “thắt lưng buộc bụng” thực sự, sau khi Luật Ngân sách 2015 chính thức có hiệu lực từ năm ngân sách 2017. Ngoài 2 đầu tàu là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, trong thời kỳ ổn định ngân sách mới 2017 – 2020, còn có 10 địa phương khác phải giảm tỷ lệ điều tiết nguồn thu về ngân sách địa phương ở mức từ 4-17% để tăng điều tiết về ngân sách trung ương. Như vậy trong thời kỳ ổn định ngân sách vừa qua có 13 địa phương làm ăn dư dả để có khoản nộp về trung ương, thì 12 địa phương trong số này sẽ phải tăng các khoản nộp, và giảm phần giữ lại.

Điều này cho thấy thu ngân sách đang hết sức khó khăn. Mà cụ thể, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng, là do giá dầu thô giảm sâu, thuế giảm do cam kết hội nhập. Ngân sách trung ương quá khó và theo tỷ lệ thu thì ngân sách trung ương đang giảm dần còn ngân sách địa phương tăng lên. “Trong bối cảnh hiện nay, sự công bằng tuyệt đối không làm được mà chỉ là tương đối và cần có sự chia sẻ với nhau”, ông Dũng kêu gọi.

Tuy nhiên, đòi hỏi đằng sau câu chuyện phân chia ngân sách không chỉ đơn thuần là chia sẻ. Ông Lê Thanh Vân, Uỷ viên thường trực Uỷ ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội khẳng định, sự chuyển đổi này thể hiện tinh thần quản lý ngân sách thống nhất và sẽ không thể khác được. Ông phân tích, việc thu hút về ngân sách trung ương nhằm bảo đảm kế hoạch tập trung sức mạnh về ngân sách Nhà nước để Nhà nước thực hiện quản lý kinh tế hiệu quả hơn.

Đây cũng là bài toán phát triển kinh tế dài hạn đối với chính sách điều hành trong những năm tiếp theo. Ông Vân nhấn mạnh, các tỉnh thành đã nhầm lẫn giữa tư duy phát triển kinh tế với tư duy quản lý hành chính, vì vậy thời gian qua tỉnh nào cũng chỉ phát triển để phục vụ cho địa phương mình mà không tạo ra sự liên kết trong chuỗi.

Ở góc nhìn hẹp, đầu tư một đồng ở TP. Hồ Chí Minh hay Hà Nội sẽ mang lại lợi nhuận cao hơn so với đầu tư ở các địa phương khác, nhưng không thể chỉ đem bài toán hiệu quả kinh tế dồn vào một số địa phương. Chưa kể nếu tính cả các công trình dự án đầu tư trên địa bàn từ ngân sách trung ương thì tổng chi ngân sách cho 2 địa phương này có tỷ lệ cao hơn rất nhiều so với các địa phương khác. Vì vậy, nếu không có những chính sách làm giảm khoảng cách giữa các địa phương thì "thảm họa" vì quá tải đối với Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh lại càng mau tới hơn.

Với bài toán kinh tế dài hạn, lãnh đạo địa phương phải nhìn nhận rõ ràng hơn ai hết về đặc thù của địa phương mình để xây dựng, phát triển nền kinh tế cho phù hợp với các lợi thế của họ. Và Chính phủ có trách nhiệm phân bổ nguồn lực để làm sao nguồn lực ít nhất mà hiệu quả lớn nhất trên từng vùng.

Đến sức mạnh tập trung

Cùng với Luật Ngân sách 2015, trong năm vừa qua Chính phủ đã ban hành hàng loạt cơ chế mới để điều hành ngân sách một cách chặt chẽ. Hồi đầu tháng 3, Bộ Tài chính đã công bố những cải cách trong quản lý, sử dụng vốn vay ODA và vay ưu đãi của nước ngoài. Theo đó các khoản vay sẽ được Chính phủ cho chính quyền các địa phương vay lại và giảm phần cấp phát.

Cần lưu ý rằng, theo số liệu ước tính, nợ của chính quyền địa phương so với GDP trong giai đoạn 2011-2015 chưa năm nào vượt quá 1%, trong khi nợ công dồn vào nợ của Chính phủ, lên tới khoảng 50% so với GDP. Đó là vì Chính phủ đi vay và cấp phát trực tiếp cho địa phương sử dụng, nhưng khi vốn không sinh lời và phát sinh nợ thì Chính phủ lại phải trả nợ thay. Một con số rõ hơn minh họa cho vấn đề này: Theo Bộ Tài chính, thời gian qua tỷ trọng vốn cấp phát cho các chương trình, dự án của địa phương chiếm 92,2%, cho vay lại chỉ chiếm 7,8%. Đó là lý do tại sao các chuyên gia đã nhiều lần khuyến cáo nợ công đang tiềm ẩn ở địa phương, vì vậy có những rủi ro ngân sách chưa được phản ánh đúng.

Cơ chế sử dụng vốn chủ yếu dựa vào cấp phát từ ngân sách trung ương và Nhà nước chịu rủi ro toàn bộ như hiện nay đang đặt ra nhiều vấn đề như chạy dự án đầu tư cho địa phương dẫn đến đầu tư dàn trải, thiếu hiệu quả; tình trạng chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư; tính hợp lý trong phân bổ nguồn vốn giữa các địa bàn còn bất cập; tạo ra tâm lý ỷ lại, trông chờ vào Nhà nước, chưa thực sự khuyến khích các chủ đầu tư sử dụng vốn tiết kiệm, có hiệu quả.

Ông Lê Thanh Vân dẫn chứng, qua thực hiện công tác giám sát ngân sách ở địa phương, có tỉnh theo kế hoạch hiệp định cho vay của nước ngoài với Việt Nam phân bổ cho các hạng mục công trình huy động từ vốn ODA khoảng 70 tỷ đồng, nhưng lúc báo cáo lên trung ương thì lại tăng gấp 3 lần. Khi hỏi thì lãnh đạo tỉnh cho biết họ tự đi vay song phương với các tổ chức quốc tế, các tổ chức này trực tiếp rót vào tỉnh chứ không qua kênh Bộ Tài chính. Thế nhưng địa phương tự vay, rồi nếu không sử dụng hiệu quả thì ngân sách trung ương lại phải trả nợ thay. “Quản lý tài chính của mình nhiều kẽ hở khiến địa phương lách qua đó để đặt công tác điều hành ngân sách vào thế “sự đã rồi”, ông lo ngại.

Tuy nhiên những động thái “qua mặt” trung ương như trên chắc chắn sẽ giảm dần. Bởi đi liền với thay đổi một số cơ cấu trong thu chi ngân sách ở các địa phương, thì cũng trong năm qua lần đầu tiên Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về kế hoạch tài chính 5 năm quốc gia giai đoạn 2016-2020. Đây cũng là mô hình quản lý mới theo Luật Ngân sách 2015, giúp cho việc thu chi ngân sách dài hạn hơn, ổn định hơn.

Theo đó, các cơ quan ở địa phương trên cơ sở kế hoạch 5 năm để định lượng được các khoản thu cũng như chi trong giai đoạn dài hạn hơn, thể hiện kế hoạch dài hơi, không theo từng năm như trước. Cơ chế này khắc phục được nhược điểm trong điều hành ngân sách từng năm.

Ông Vân bổ sung, từ nay trở đi tất cả các khoản chi từ ngân sách đều phải có trong dự toán, trừ những trường hợp bất khả kháng, cấp bách thì trích từ khoản dự phòng, và sẽ không có chuyện bổ sung thay đổi ngân sách. Điều này thể hiện tầm nhìn chiến lược ngân sách ổn định hơn, giúp các cơ quan từ trung ương đến địa phương thực hiện theo đúng kế hoạch của Quốc hội. Cùng với đó sẽ không còn chuyện địa phương nào “chạy” dự án tốt, xây dựng dự án nhiều thì được bổ sung nhiều chương trình mục tiêu hơn, chứ không hẳn là do nhu cầu thực.

Những cơ chế mới áp dụng theo Luật Ngân sách 2015 sẽ phát sinh các vấn đề mới. Đồng thời việc chuyển từ phương thức chi tiêu này sang phương thức chi tiêu khác sẽ gây ra những lúng túng ban đầu. Tuy nhiên những thay đổi về cơ chế điều hành ngân sách vừa qua cho thấy Quốc hội và Chính phủ đang đi theo xu thế là tách bạch bảo lãnh của Chính phủ đối với ngân sách địa phương, đồng thời tập trung nợ công từ ngân sách trung ương để đầu tư dứt điểm các công trình dự án trọng điểm, có thể lan toả ngay cho nền kinh tế. Đây sẽ là “liều thuốc” đặc trị để cắt dần căn bệnh đầu tư dàn trải, lãng phí ở các địa phương.