Nghị quyết 30a: Kỳ vọng và bài toán nguồn lực

“Chúng ta đặt ra mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, một trong những nội dung quyết định đó là đời sống của người dân. Muốn xã hội ổn định, đất nước phát triển thì tỷ lệ hộ nghèo phải giảm; phải bảo đảm được an sinh xã hội, phải bảo đảm được chỉ tiêu về giảm nghèo… Lo cho dân là phải lo mọi thứ, nhưng trước hết là phải lo về đời sống”. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh như vậy Hội nghị sơ kết 6 năm thực hiện Nghị quyết số 30a/2008/NQ-CP (Nghị quyết 30a) của Chính phủ về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với các huyện nghèo (2009-2014) vừa diễn ra tại Hà Nội.

Muốn xã hội ổn định, đất nước phát triển thì tỷ lệ hộ nghèo phải giảm

Dồn lực cho huyện nghèo

Nhìn chung, những kết quả thực hiện Nghị quyết 30a đều cơ bản đạt và vượt chỉ tiêu. Song tại Hội nghị sơ, nhiều đại biểu không khỏi trăn trở khi đến cuối năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo bình quân của 64 huyện nghèo còn cao gấp 5,5 lần so với tỷ lệ bình quân của cả nước. Tỷ lệ hộ nghèo của nhiều huyện vẫn còn trên 50% cá biệt có huyện lên đến 60%. Kết quả giảm nghèo chưa bền vững đang là bài toán đặt ra đối với việc thực hiện Nghị quyết 30a trong giai đoạn mới.

Trong 6 năm (2009-2014) ngân sách trung ương đã bố trí tổng kinh phí thực hiện Nghị quyết 30a của Chính phủ là 17.051,943 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư là 12.910,354 tỷ đồng, chiếm hơn 75,7%; Vốn sự nghiệp là 4.141,546 tỷ đồng chiếm gần 24,3% chưa kể kinh phí thực hiện chính sách giảm nghèo chung như mua thẻ bảo hiểm y tế, hỗ trợ giáo dục, nhà ở…

Bình quân mỗi huyện nghèo theo Nghị quyết 30a được hỗ trợ từ 35-40 tỷ đồng/năm (cả vốn đầu tư xây dựng cơ bản và vốn sự nghiệp) và mỗi huyện nghèo hưởng cơ chế hỗ trợ theo Nghị quyết 30a được hỗ trợ khoảng 18-20 tỷ đồng/năm. Các tỉnh cũng đã bố trí từ ngân sách địa phương để thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn các huyện nghèo, hỗ trợ phát triển sản xuất, hỗ trợ nhà ở cho các hộ nghèo, với tổng số khoảng 2.000 tỷ đồng.

Trách nhiệm cộng đồng của các tập đoàn, tổng công ty trong Đảng ủy Khối doanh nghiệp Trung ương cũng đã nhìn thấy rõ qua hoạt động tài trợ, hỗ trợ các huyện thực hiện mục tiêu giảm nghèo với 3.138 tỷ đồng, đạt hơn 125% so với số tiền đăng ký cam kết. Riêng nguồn hỗ trợ của 8 ngân hàng là 926,79 tỷ đồng cho 21 huyện, trong đó, VietinBank hỗ trợ 9 huyện với tổng số tiền 237,768 tỷ đồng, BIDV hỗ trợ 5 huyện với tổng tài trợ 277,8 tỷ đồng, Agribank hỗ trợ 159 tỷ đồng…

Tín dụng chính sách đã được triển khai có hiệu quả tại 20 chi nhánh cấp tỉnh và 64 phòng giao dịch phục vụ tại các huyện nghèo. Trong hơn 6 năm (từ 2009 đến tháng 4/2015), Ngân hàng Chính sách Xã hội (NHCSXH) đã giải ngân 16.283 tỷ đồng. Doanh số thu nợ đạt 9.981 tỷ đồng. Tổng dư nợ đến 30/4/2015 tại 64 huyện nghèo đạt 10.156 tỷ đồng với gần 455 ngàn khách hàng còn dư nợ. Vốn chính sách đã đến với hơn 1.026.000 hộ nghèo và các đối tượng chính sách, giúp trên 186.000 hộ vượt qua ngưỡng nghèo, 68.000 sinh viên học sinh có hoàn cảnh khó khăn được vay vốn theo học, tạo việc làm mới cho gần 35.000 lao động, trong đó gần 10.000 lao động đi xuất khẩu lao động, giúp xây dựng gần 83.000 công trình nước sạch, vệ sinh môi trường vay vốn ngân hàng chính sách.

Riêng chương trình cho vay vốn đối với hộ nghèo theo Nghị quyết 30a, NHCSXH đã cho vay được gần 225.000 hộ nghèo để mua giống gia súc, gia cầm. Nguồn vốn tín dụng của NHCSXH đã góp phần quan trọng thực hiện giảm nghèo nhanh và bền vững tại các huyện nghèo, từng bước tạo chuyển biến về đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo đồng bào dân tộc thiểu số ở các huyện nghèo.

Tuy nhiên, tính cả các kinh phí lồng ghép từ các chương trình chính sách, dự án giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội khác trên địa bàn (vốn các chương trình mục tiêu, vốn ODA, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn tín dụng ưu đãi) ước tính tổng nguồn kinh phí thực hiện đề án hàng năm đạt bình quân từ 100 – 150 tỷ đồng/huyện. Nguồn đầu tư này chỉ đáp ứng được khoảng từ 40-45% nhu cầu kinh phí hàng năm theo đề án được phê duyệt.

Để tín dụng trở thành cần câu

Mục tiêu phấn đấu đến cuối năm 2015, giảm tỷ lệ hộ nghèo bình quân tại các huyện nghèo ngang bằng mức trung bình của tỉnh; tỷ lệ lao động nông thôn qua đào tạo đạt trên 40%; thu nhập bình quân đầu người đạt từ 14-15 triệu đồng/người/năm không đơn giản. Đến thời điểm này mới chỉ có 8 huyện tỷ lệ hộ nghèo đã đạt mức ngang bằng với tỷ lệ nghèo chung của tỉnh.

Mặc dù tỷ lệ hộ nghèo đã giảm nhanh ở các huyện nghèo, nhưng đến cuối năm 2014, tỷ lệ nghèo bình quân của 64 huyện nghèo còn cao gấp 5,5 lần so với tỷ lệ bình quân của cả nước; một số huyện tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao trên 50%, cá biệt có huyện cao trên 60-70%; kết quả giảm nghèo chưa thực sự bền vững, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh nhưng tỷ lệ hộ cận nghèo lại tăng; số hộ nghèo dân tộc thiểu số chiếm hơn 90% tổng số hộ nghèo chung tại các huyện nghèo…

Nút thắt giảm nghèo không chỉ từ nền tảng đời sống yếu kém, công nghiệp dịch vụ chậm phát triển, năng suất lao động, chất lượng việc làm và thu nhập thấp, cơ cấu lao động chủ yếu là nông, lâm nghiệp mà sâu xa hơn là các huyện nghèo đều nằm ở vùng cao, vùng sâu, điều kiện tự nhiên hết sức khó khăn, khắc nghiệt. Bài toán huy động nguồn lực trong dân, trong cộng đồng chưa được huy động tốt, nhất là trong phát triển sản xuất, nhân rộng các mô hình giảm nghèo hiệu quả, chưa tạo được nhiều mô hình giúp nhau giữa người giàu, người làm ăn giỏi với người nghèo để cùng nhau thoát nghèo, vươn lên khá giả. “Điều này đặt ra yêu cầu, trách nhiệm rất lớn, rất nặng nề đối với các cấp, các ngành trong công tác giảm nghèo”, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phát biểu kết luận Hội nghị.

“Chúng ta đặt ra mục tiêu phát triển nhanh và bền vững, một trong những nội dung quyết định đó là đời sống của người dân. Muốn xã hội ổn định, đất nước phát triển thì tỷ lệ hộ nghèo phải giảm; phải bảo đảm được an sinh xã hội, phải bảo đảm được chỉ tiêu về giảm nghèo”. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nói và nhấn mạnh “Lo cho dân là phải lo mọi thứ, nhưng trước hết là phải lo về đời sống”.

Đó không chỉ là việc rà soát lại chính sách trùng dẫm, kém hiệu quả mà còn phải bổ sung chính sách mới để làm tốt hơn, trong đó lưu ý cần tiếp tục bổ sung, hoàn thiện cơ chế chính sách để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các huyện khó khăn cũng như khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nghiệp tiêu thụ các sản phẩm của vùng khó khăn. “Chỉ cần một doanh nghiệp vào thôi, đã tạo ra biết bao nhiêu công ăn việc làm, thu nhập cho người dân”, Thủ tướng nói.

Không chỉ chỉ đạo các Bộ, ngành hữu quan tiếp tục chuẩn bị, cân đối; đảm bảo nguồn lực của Trung ương trong trung hạn dành cho chương trình này là tăng thêm, Thủ tướng cũng đề nghị các địa phương quan tâm dành nguồn lực của địa phương theo thầm quyền cho thực hiện chương trình giảm nghèo.

Đối với vấn đề sinh kế, Thủ tướng đồng thuận với các kiến nghị của các đại biểu giảm bớt cho không, song song với đó là phải tăng tín dụng cho vay, mở rộng đối tượng cho vay để hỗ trợ hộ nghèo, hộ mới thoát nghèo, hộ cận nghèo làm kinh tế. Đây chính là cho cần câu, chứ không phải cho con cá.

Báo cáo kết quả hoạt động của NHCSXH đối với 64 huyện nghèo Tổng giám đốc Dương Quyết Thắng cho biết, ngân hàng sẽ tiếp tục tăng cường nguồn vốn ưu tiên đầu tư cho vay người nghèo và các đối tượng chính sách khác tại địa bàn 64 huyện nghèo. Đồng thời phối hợp với các cơ quan chức năng làm tốt công tác khuyến nông khuyên lâm, khuyến công… để hộ nghèo biết cách sử dụng vốn vay có hiệu quả..

Tuy nhiên, để chính sách tín dụng thực sự trở thành cần câu cho người nghèo, Tổng giám đốc NHCSXH đề xuất kiến nghị với Chính phủ tháo gỡ những nút thắt về cơ chế tín dụng hiện tại. Như xem xét nâng mức cho vay đáp ứng nhu cầu cho việc đi lao động ở nước ngoài trên cơ sở các khoản chi phí hợp lệ theo từng thị trường lao động đối với tất cả các đối tượng thụ hưởng, cũng như có cơ chế xử lý rủi ro trong một số các trường hợp lao động phải về nước trước hạn dẫn đến không có nguồn trả nợ.

Trước thực trạng tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh nhưng tỷ lệ hộ cận nghèo lại tăng, Tổng giám đốc Thắng kiến nghị Chính phủ sớm ban hành quy chế cho vay hộ mới thoát nghèo theo như kiến nghị của địa phương để hộ mới thoát nghèo ổn định cuộc sống, đảm bảo giảm nghèo bền vững. Đồng thời xem xét giảm lãi suất cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác. Bên cạnh đó các Bộ, ban ngành cần cân đối nguồn vốn cho NHCSXH để tập trung nguồn lực cho vay hộ nghèo, đồng bào DTTS tại các huyện nghèo, vùng đặc biệt khó khăn.