Nghĩ từ dự án 27 tỷ USD
Những ngày này, dư luận đang được “hâm nóng” với quan điểm khác nhau về việc Tập đoàn Dầu khí Thái Lan (PTT) dự định triển khai dự án nhà máy lọc dầu trị giá gần 27 tỷ USD tại Khu công nghiệp Nhơn Hội, tỉnh Bình Định, nơi dự án dự kiến sẽ đầu tư vào, đang “ráo riết” tháo gỡ các rào cản cuối cùng để cấp phép cho dự án này. Ngược lại, “đối thủ” tương lai của PTT là Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam (PetroVietnam) viện nhiều lý do để phản đối.
Trong khi đó, các Bộ, ngành liên quan khi được xin ý kiến cũng đang tỏ ra “nước đôi”, chưa thể hiện sự đồng tình hoàn toàn, hay phản đối dứt khoát. Vấn đề đang được “đẩy lên” Thủ tướng.
Hình hài của nhà máy lọc dầu lớn nhất Việt Nam tại Bình Định, theo như PTT đề xuất, có tổng mức đầu tư khoảng 26,9 tỷ USD. Nhà máy sẽ sử dụng 3 nguồn nguyên liệu dầu thô, trong đó khoảng một nửa đến từ Trung Đông, còn lại là từ châu Phi và Nam Trung Mỹ. Sản phẩm đầu ra của quá trình lọc dầu gồm có khí hóa lỏng LPG; xăng A92, A95 và Jet A1; dầu DO...; với hóa dầu là PE, PP và benzen... Thị trường tiêu thụ được xác định là nội địa Việt Nam và xuất khẩu sang các nước trong khu vực. PTT mong muốn sẽ khởi công dự án trong quý I/2016 và vận hành chính thức vào đầu năm 2019.
Dung Quất sẽ khó khăn khi cạnh tranh với dự án của PTT?
Đương nhiên, tỉnh Bình Định sẽ hưởng lợi lớn khi PTT triển khai dự án. Bởi vì, con số 27 tỷ USD thậm chí cao hơn tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam trong năm 2012. Cho nên, trong “bảng xếp hạng” thu hút đầu tư nước ngoài tới đây, nếu dự án được cấp phép, cái tên Bình Định, sẽ đương nhiên ở vị trí đầu.
Đến thời điểm này, cũng chưa có gì rõ ràng về việc Bình Định sẽ thu về những gì cho ngân sách địa phương, nhưng ít nhất dự án có thể giải quyết việc làm cho rất nhiều lao động trên địa bàn, thậm chí còn là “cú hích” cho việc đô thị hóa nhiều địa bàn quanh dự án.
Vì vậy, cũng là điều dễ hiểu khi văn bản số 1236/UBND-KTN ngày 11/4/2013 của UBND tỉnh Bình Định nêu: “rất mong sự hợp tác của Tập đoàn Dầu khí Thái Lan”.
Văn bản này cho biết, UBND tỉnh Bình Định chịu trách nhiệm đăng ký để Chính phủ tổ chức cuộc họp xem xét chủ trương đầu tư dự án, đồng thời sẽ cùng PTT tham dự và giải trình thêm về dự án này. “Nếu được Thủ tướng Chính phủ Việt Nam chấp thuận chủ trương đầu tư, PTT sẽ được hướng dẫn thủ tục để được cấp Giấy chứng nhận đầu tư đồng thời triển khai ngay việc lập báo cáo khả thi dự án...”, văn bản của UBND tỉnh Bình Định đề cập.
Nhưng cũng “nhiệt tình” không kém, PetroVietnam ngay lập tức có ý kiến phản đối. Lý lẽ chính mà Tập đoàn Dầu khí đưa ra là nếu Chính phủ cho phép triển khai Nhà máy này (Bộ Công Thương tại tờ trình số 3044/TTr-BCT ngày 9/4/2013 đã đề nghị Thủ tướng Chính phủ chấp thuận bổ sung dự án này vào quy hoạch phát triển ngành) sẽ tạo nguy cơ thừa nguồn cung với thị trường nội địa. Đặc biệt, PetroVietnam còn cảnh báo hệ quả có thể xảy ra là giảm hiệu quả sử dụng vốn Nhà nước tại Nhà máy lọc dầu Dung Quất, Nghi Sơn, đồng thời “thẳng thừng” đề nghị Bộ Công Thương không ủng hộ chủ trương này.
Trong lúc đó, các cơ quan liên quan lại “nước đôi” bằng việc yêu cầu PTT tiếp tục làm rõ các vấn đề về: tiêu thụ sản phẩm, phương án cung cấp dầu thô dài hạn, tiến độ dự án, tổng mức đầu tư và hiệu quả kinh tế, cơ cấu vốn đầu tư và cam kết của đối tác, khả năng thu xếp vốn... Nhưng khoan xét về những vấn đề cụ thể đó, câu chuyện đáng bàn ở đây là vấn đề lợi ích nhóm dường như đang đẩy sự việc đi quá xa. Cuộc “tranh cãi” cũng cho thấy khung khổ pháp luật có vẻ như chưa rõ ràng cho các vấn đề liên quan. Và cơ chế xin cho vẫn còn “đè nặng”.
Điều rõ ràng là, PetroVietnam sẽ phải chịu sự cạnh tranh bất lợi từ dự án có quy mô quá lớn này, nếu nó được triển khai và đi vào hoạt động. Phía nhiều Bộ, ngành liên quan chắc cũng có phần “ngại” với khả năng thực thi của những dự án tỷ đô đã từng đầu tư vào Việt Nam, mà phần đất đã giải phóng mặt bằng nhiều khi còn nhức nhối trong xã hội. Nên cách tốt nhất là đẩy phần quyết định lên cấp cao hơn? Như một vị lãnh đạo cấp Cục của Bộ Kế hoạch và Đầu tư từng chia sẻ rằng, ông có quá nhiều “kỷ niệm buồn” với những dự án tỷ đô như vậy.
Nếu đối chiếu với tinh thần Luật DN, đáng lẽ các cơ quan chức năng không có quyền cho phép hay không đối với một dự án. Bởi chủ đầu tư chỉ phải hoàn thành hồ sơ được luật pháp quy định chi tiết. Cơ quan đăng ký kinh doanh không được quyền hỏi thêm bất cứ điều gì ngoài các quy định như vậy. Ngay cả chuyện dự án có nằm trong quy hoạch hay không đáng lẽ ra cũng không phải là vấn đề chính yếu.
Bởi vì, chính các cơ quan công quyền phải có trách nhiệm nghiên cứu và công bố nhu cầu thị trường, xu hướng phát triển, hiện trạng nguồn cung... nhằm khuyến cáo nhà đầu tư, chứ không phải bắt họ giải trình về phương án kinh doanh khả thi, vấn đề chính nhà đầu tư phải chịu thiệt hại nhiều hơn khi quyết định sai lầm.
Còn giả sử, Nhà máy lọc dầu Nhơn Hội đi vào hoạt động thì PetroVietnam với thời gian triển khai dự án sớm hơn, nhiều ưu đãi hơn đáng ra phải cạnh tranh tốt hơn? Nhưng ngay trong trường hợp có sự cạnh tranh gay gắt và các Nhà máy lọc dầu của PetroVietnam có hoạt động không tốt đi nữa và làm ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư của Nhà nước thì lợi ích khi đó thuộc về người tiêu dùng, liệu có nên đánh đổi?
Anh Quân