PCI 2014: Những nút thắt khó gỡ

“Chúng tôi coi DN là trung tâm của sự phát triển kinh tế địa phương”, lãnh đạo 3 tỉnh đứng đầu trong bảng xếp hạng Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2014 là Đà Nẵng, Đồng Tháp, Lào Cai đều chia sẻ ngắn gọn như vậy về “bí quyết” thăng hạng, bên lề lễ công bố PCI 2014 tổ chức sáng 16/4.

Đà Nẵng tiếp tục bảo vệ thành công vị trí quán quân của bảng xếp hạng PCI 2014

DN lạc quan nhất trong 5 năm qua

Đà Nẵng tiếp tục bảo vệ thành công vị trí quán quân của bảng xếp hạng PCI 2014 nhờ việc tập trung thực hiện hiệu quả chương trình “Năm DN Đà Nẵng 2014”, với nhiều hoạt động thiết thực tạo môi trường thuận lợi cho DN. Xếp ở vị trí thứ 2 là Đồng Tháp, địa phương chú trọng giải quyết các khó khăn, vướng mắc cho DN, cải cách hành chính theo cơ chế một cửa, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư. Lào Cai cũng trở lại ấn tượng với vị trí thứ 3, cải thiện 14 bậc. Kết quả này có được nhờ việc rà soát, sửa đổi những quy định có liên quan đến tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, đồng thời duy trì các buổi gặp gỡ, trao đổi với cộng đồng DN về cơ chế, chính sách, giải pháp hỗ trợ DN trên các lĩnh vực.

Dẫn kết quả khảo sát trong năm vừa qua, TS. Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI cho biết, điểm trung vị PCI năm nay tiếp tục tăng lên 58,58 điểm, từ 57,81 của PCI 2013. So với các năm trước, khoảng cách điểm số giữa các tỉnh tiếp tục được thu hẹp, phản ánh xu hướng cải cách qua nhiều năm. Các chỉ số thành phần như gia nhập thị trường, tính minh bạch, chi phí thời gian, đào tạo lao động, dịch vụ hỗ trợ DN… đã có những cải thiện đáng kể.

Kết quả điều tra PCI 2014 cũng cho thấy dấu hiệu khởi sắc về môi trường kinh doanh. Tỷ lệ DN trong nước mở rộng quy mô đầu tư đã tăng trở lại (10,8%), sau hai năm giảm. Lần đầu tiên trong vòng 9 năm, quy mô vốn trung bình của DN đã tăng đến mức 15,1 tỷ đồng, gấp đôi so với quy mô trung bình của năm 2006. Tỷ lệ DN tuyển dụng thêm lao động cũng tăng gần gấp đôi (11,5%) so với mức chạm đáy năm 2012 và 2013.

Cũng theo TS. Đậu Anh Tuấn, DN đã lạc quan hơn về triển vọng kinh doanh. Năm 2014, có tới 46,1% DN cho biết có kế hoạch mở rộng quy mô kinh doanh trong vòng 2 năm tới, tăng mạnh so với mức 32,5% của năm 2013. Tỷ lệ DN có kế hoạch giảm quy mô hoặc đóng cửa, giải thể chỉ chiếm 8,3%. Lần đầu tiên trong 5 năm công bố báo cáo PCI gần đây, niềm tin của DN có dấu hiệu hồi phục.

Chi phí không chính thức vẫn tăng

Tuy nhiên, bên cạnh niềm vui thì kết quả PCI cho thấy, điều mà DN chưa hài lòng là sự sáng tạo của các “ngôi sao cải cách” dường như chững lại và chưa có sự bứt phá. Trong khi đó, nhóm cuối tiếp tục thu hẹp khoảng cách chênh lệch, chủ yếu thông qua các lĩnh vực dễ cải cách như đăng ký DN, rút ngắn thời gian thực hiện các thủ tục hành chính.

Những kết quả khảo sát của nhóm nghiên cứu đã chỉ ra nhiều vấn đề có thể tạo thành các điểm nghẽn trong môi trường đầu tư, mà ở đây, nếu chỉ dựa vào sự quyết tâm vào cuộc của cấp lãnh đạo cao nhất ở các tỉnh, có lẽ là chưa đủ.

Nổi bật hơn cả, là chi phí không chính thức - vấn đề nhức nhối trong môi trường kinh doanh của Việt Nam lâu nay, vẫn chưa thuyên giảm như kỳ vọng. Khảo sát năm 2014 cho thấy, có tới 2/3 số DN được hỏi cho biết họ phải chi trả chi phí không chính thức. Con số này tăng lên khá nhanh từ mức 50% của năm 2013.

Tương tự như vậy, 2/3 số DN được hỏi đánh giá tình trạng nhũng nhiễu khi giải quyết thủ tục cho DN là phổ biến, trong khi vào năm ngoái con số này là hơn 1/3. Ngay cả quy mô của các khoản chi phí không chính thức cũng tăng lên. Có tới 10% số DN được hỏi cho biết các khoản chi này chiếm trên 10% doanh thu của họ. Trong khi vào năm 2012 và 2013 chỉ có 6-7% số DN được hỏi cho biết điều tương tự.

Về tính minh bạch, vai trò hiệp hội DN địa phương đã tăng lên, tỷ lệ DN tham gia góp ý chính sách cũng tăng chút ít. Tuy nhiên, tỷ lệ DN cho biết cần có mối quan hệ với cơ quan Nhà nước để tiếp cận các thông tin, tài liệu cần thiết cho hoạt động kinh doanh tăng lên 73%, khá nhanh từ mức 51% của năm 2013. Đồng thời, tỷ lệ DN cho biết phải thương lượng với các cán bộ thuế là một phần thiết yếu trong kinh doanh cũng tăng thêm tới 10 điểm phần trăm, từ mức 39% của năm 2013. Rõ ràng, tính minh bạch dù có chuyển biến về một số yếu tố, song các yếu tố chính về quan hệ với chính quyền thì không những không cải thiện mà còn trầm trọng và đáng lo ngại hơn.

DN tham gia điều tra cũng cho thấy những lo ngại về hiệu quả làm việc và điều hành của chính quyền các tỉnh. Kết quả cho thấy đánh giá của sự năng động, sáng tạo ở các cấp chính quyền chỉ tương đương mức năm 2013 (53%). Tỷ lệ DN nhận định dù chính quyền có chính sách tốt nhưng thực thi của sở, ngành kém tăng lên. Điều này có nghĩa, rất nhiều sáng kiến cải cách được đưa ra, song hiệu quả thực thi ở cấp dưới, cụ thể là các sở, ngành, lại không thể hiện được tinh thần của những sáng kiến này. Năm nay, tỷ lệ đồng tình với nhận định này đã tăng lên 77%, cao nhất và cũng gấp đôi mức năm 2006.

Cuối cùng, năm nay DN bày tỏ nhiều lo ngại hơn đối với khả năng tiếp cận đất đai. Chỉ có 55% số DN tham gia điều tra có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Các DN tỏ rõ sự e ngại về rủi ro bị thu hồi đất và thậm chí trong trường hợp xấu nhất là bị thu hồi, và cũng chỉ 1/3 số DN tin tưởng sẽ được đền bù thoả đáng. Các vấn đề về đất đai đang ngày càng trở nên phổ biến và ảnh hưởng mạnh mẽ tới hoạt động của các DN. Tỷ lệ DN cho biết không gặp trở ngại gì trong tiếp cận đất đai năm nay đang ở mức thấp kỷ lục, chỉ chưa đầy 22%.

Ông Edmund Malesky, Trưởng nhóm nghiên cứu PCI khuyến cáo, điều đáng buồn là độ xấu của chỉ số tham nhũng và chi phí không chính thức lại tăng lên. Và nó không chỉ là vấn đề của một địa phương mà đã trở thành vấn đề của cả nước, thậm chí đã trở thành hệ thống. Theo ông, đã là vấn đề có tính hệ thống thì Chính phủ cũng cần có một hệ thống chính sách và giải pháp mới giải quyết được.