Phòng tránh rủi ro XNK
Đó là lời cảnh báo của ông Nguyễn Gia Hảo - Chuyên gia tư vấn, Trung tâm Trọng tài quốc tế (VIAC) nếu các DN không biết lường trước các rủi ro có thể xảy ra trong hoạt động xuất nhập khẩu (XNK). Theo ông Hảo, rủi ro có thể hình thành ngay cả trước khi hai bên đặt bút ký hợp đồng, trong quá trình ký và sau khi kết thúc cũng khó có thể khẳng định đã tránh được hết rủi ro. Vì vậy, việc phòng vệ từ xa, quản lý rủi ro đối với DN trong bối cảnh hiện tại là vô cùng cần thiết.
Ảnh: MH
Những khảo sát của VIAC cũng chỉ ra rằng, 60% các vụ tranh chấp là do ký kết hợp đồng không chặt chẽ, không có các phương án xử lý khi tranh chấp xảy ra… Năm 2012, kim ngạch xuất khẩu (XK) dự kiến lên tới 120 tỷ USD, so với 20 năm trước con số này chỉ khoảng 600 triệu USD. Tuy nhiên, theo Bộ Tư pháp về mặt pháp lý đã và đang có sự “thụt lùi” trong các hợp đồng làm ăn kinh tế, khiến cho hiệu quả kinh doanh, nguy cơ rủi ro đối với các DN và xa hơn là làm giảm sức cạnh tranh của quốc gia trên trường quốc tế. Bên cạnh đó, cũng không thể không kể đến những rủi ro bất khả kháng do văn hóa, luật pháp hay bối cảnh khủng hoảng kinh tế đem lại.
Ông Nguyễn Văn Sự - nguyên Phó Chánh án Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh nêu ra một ví dụ điển hình về tranh chấp giữa Công ty Vina ký kết với DN Thụy Sỹ Keytra hợp đồng mua bán 25.000 tấn phân urê với giá 239 USD/tấn. Tuy nhiên trong quá trình thương thảo hợp đồng hai bên đã không đạt được những thỏa thuận như mong muốn và cuối cùng, Công ty Keytra đã tuyên bố hủy hợp đồng với lý do bất khả kháng. Công ty Vina đã đưa tranh chấp hợp đồng này ra tòa án phân xử, yêu cầu phía đối tác Thụy Sỹ phải bồi thường thiệt hại. Mặc dù vậy, thiệt hại cuối cùng lại “rơi” vào Công ty Vina do công ty này đã không thể điều chỉnh giá với các DN trong nước và những điều khoản quy định trong hợp đồng quá lỏng lẻo gây bất lợi cho Vina.
Trước nguy cơ rủi ro, tranh chấp thương mại ngày càng tăng và phức tạp khi có yếu tố nước ngoài, các trọng tài quốc tế có kinh nghiệm trong lĩnh vực này cho rằng, trước tiên, DN cần phải nâng cao năng lực trong thẩm định đánh giá, ký kết và thực hiện hợp đồng cũng như khả năng ứng phó với sự cố. Đồng thời phải xây dựng cho DN mình hệ thống “phòng thủ” về mặt pháp lý khi xảy ra tranh chấp như tạo ra những điều khoản ràng buộc, quy định chặt chẽ về pháp lý, luôn tham vấn ý kiến người có chuyên môn, kinh nghiệm trong lĩnh vực này… Ngược lại, khi đã vướng vào kiện tụng thương mại, DN cũng không nên quá bi quan bởi vẫn có nhiều con đường khác nhau để giải quyết ổn thỏa tranh chấp, thậm chí giành phần thắng.
Hiện nay, DN Việt Nam đã giải quyết tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài bằng trọng tài hoặc thông qua tòa án trong nước (Tòa án nhân dân). Theo ông Đỗ Văn Đại - Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, thời gian qua, yêu cầu giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đang có xu hướng gia tăng. Cụ thể, năm 2010 thụ lý 63 vụ, năm 2011 là 83 vụ và 9 tháng đầu năm 2012 là 35 vụ với tỷ lệ 70% tranh chấp có liên quan đến DN XNK. Số lượng gia tăng không phải ngẫu nhiên này cho thấy phương pháp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có những ưu điểm nhất định như tự chủ trong lựa chọn người giải quyết tranh chấp, được sử dụng một ngôn ngữ nhất định, được lựa chọn pháp luật mà các bên mong muốn…
Tuy nhiên, việc công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài hay quyết định của tòa án trong nước còn phụ thuộc vào các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết vào nội dung của luật pháp của nước có liên quan. Chính vì những yếu tố phức tạp này mà nhiều chuyên gia đã đưa ra lời khuyên đối với DN XNK là, khi đã kinh doanh thì không thể tránh khỏi rủi ro nhưng điều mà bất cứ DN nào cũng có thể làm được đó là hạn chế phần nào thiệt hại bằng cách chủ động phòng vệ thương mại, nâng cao năng lực hiểu biết pháp lý để hội nhập quốc tế.
Minh Anh