PPP và bài toán huy động vốn dài hạn
TS. Khairus Masnan Abdul Khalid, Giám đốc mảng hạ tầng của Cơ quan hợp tác PPP Malaysia cho biết, quốc gia này có những dự án hợp tác thành công theo mô hình PPP nhờ vào khả năng huy động và sử dụng các nguồn vốn đa dạng.
Ông Khalid dẫn chứng, tỷ lệ góp vốn trong dự án PPP tại Malaysia hiện nay phổ biến là 80-20, trong đó 80% là nguồn vốn vay từ các tổ chức tài chính, 20% là vốn chủ sở hữu từ chính công ty tư nhân. “Chúng tôi thành công một phần vì có những công ty rất mạnh hoạt động trong ngành xây dựng đường cao tốc. Ngoài ra 80% nguồn vốn huy động được nhờ thị trường vốn tương đối phát triển, NĐT còn có thể huy động vốn từ các quỹ hưu trí, cũng như một số nhà quản lý quỹ khác”, ông Khalid bổ sung.
Các dự án PPP đã huy động và sử dụng nguồn vốn đa dạng |
Góp mặt tại một cuộc hội thảo chuyên đề về huy động nguồn vốn trong PPP được tổ chức mới đây, các chuyên gia quốc tế và trong nước đã chia sẻ kinh nghiệm để thực hiện hiệu quả các dự án PPP. So sánh với các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Việt Nam huy động nguồn lực cho các dự án PPP rất hữu hạn. Trong khi trên thực tế, tùy thuộc vào từng dự án mà nguồn tài chính cung cấp cho việc thực hiện dự án có thể rất đa dạng, với quy mô, độ phức tạp khác nhau và lôi kéo sự tham gia của nhiều chủ thể, nhiều bên liên quan.
TS. Peter Morgan, Cố vấn cao cấp của Viện NH phát triển châu Á (ADBI) phân tích, nhìn chung nguồn vốn vay NH vẫn chiếm tỷ trọng lớn (trên 60%) đối với các dự án PPP, song đã có sự thu hẹp dần. Xét trên phạm vi toàn thế giới, từ năm 2007 các NH càng ngày trở nên thận trọng hơn trong việc đưa ra quyết định cho vay đối với dự án PPP. Lý do là khủng hoảng tài chính và những quy định về tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu buộc NH phải thận trọng hơn trong việc cho vay dài hạn các dự án cơ sở hạ tầng. Điển hình là nhiều NH châu Âu đã rút lui trong các dự án này.
Các khoản vay của Chính phủ từ định chế tài chính quốc tế trong năm 2013 chỉ chiếm khoảng 10% trong tổng nguồn vốn, song đã tăng nhẹ và phần nào bù đắp được cho các khoản vay NH giảm. Đối với thị trường trái phiếu, theo ông Morgan, khó có thể kỳ vọng cho sự tăng lớn từ trái phiếu, song cũng là nguồn hấp dẫn, hy vọng có thêm tài trợ cho các dự án hạ tầng.
Quy mô thị trường trái phiếu dự án toàn cầu đã lên tới khoảng 49 tỷ USD trong năm 2013. Trong đó, Bắc Mỹ lên tới 15 tỷ USD, chiếm 25% tổng quy mô toàn thị trường, theo sau là các quốc gia châu Âu và vùng Vịnh. APEC với quy mô thị trường khoảng 3 tỷ USD chỉ chiếm khoảng 7%. Duy nhất Malaysia có chương trình phát hành trái phiếu công trình tương đối hiệu quả.
Trong khi đó, một nguồn vốn quan trọng là quỹ hưu trí hiện cũng đang được các quốc gia phát triển sử dụng hiệu quả cho các dự án PPP và trong tương lai có thể sẽ mở rộng đầu tư từ nguồn này. Chẳng hạn, Úc là quốc gia có quỹ hưu trí quy mô dẫn đầu, chiếm tới hơn 90% GDP. Hiện Úc đang sử dụng khoảng 11,8% quy mô của quỹ này để đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng, theo sau là Hoa Kỳ, Canada, Chile, Hong Kong…
Tuy nhiên, xu hướng tại các quốc gia đang phát triển lại rất khác biệt. Khi các NH của Hoa Kỳ và châu Âu rút lui dần khỏi mảng đầu tư vào các dự án hạ tầng thì các NH châu Á lại đóng vai trò ngày càng lớn trong tài trợ các dự án này. Một chuyên gia của Bộ Kế hoạch và Đầu tư lưu ý, hiện các quỹ đa phương cũng như các NH phát triển đa phương đang có xu hướng mở rộng ảnh hưởng tại các quốc gia phát triển thông qua tài trợ cho các dự án hạ tầng.
Điển hình như ADB, JBIC, hoặc NH đầu tư kết cấu hạ tầng châu Á mà Trung Quốc hợp tác với các quốc gia ASEAN thành lập trong năm nay… Hiện Việt Nam vẫn chưa tận dụng được nguồn vốn vay từ các tổ chức này.
“Lý do là dự án tại Việt Nam thường bị mất phí tổn cao do kéo dài thời gian, từ nghiên cứu tiền khả thi đến thực hiện, rồi chuẩn bị mặt bằng… Chưa kể, vì kéo dài thời gian, môi trường kinh doanh thay đổi nên chi phí nguồn lực khác thay đổi…”, vị này phân tích.
Bài toán huy động vốn cho các dự án PPP, theo chuyên gia của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cũng rất nan giải, do thị trường vốn trong nước hiện kém phát triển, thiếu hụt lớn các nguồn vốn dài hạn. Chẳng hạn, các quỹ đầu tư dài hạn của tư nhân gần như chưa có. Trong khi, bảo hiểm xã hội còn đang đối mặt với nguy cơ vỡ quỹ và chờ cân đối. Thị trường trái phiếu manh nha phát triển nhưng cũng chưa hấp dẫn. Với thị trường trái phiếu quốc tế, Việt Nam cũng mới chập chững tiếp cận và chưa có giao dịch thường xuyên, do đó cách thức phát hành chưa đạt được hiệu quả và quy mô đủ lớn.
“Tóm lại, trước mắt do thị trường vốn còn kém phát triển, nên đầu tư vào các dự án PPP tại Việt Nam khó có thể trông chờ vào nguồn vốn nào khác ngoài vốn NH”, vị này chốt lại.