Số một cho ai?
Những thế hệ lãnh đạo của tỉnh Bắc Ninh chắc hẳn phải vui mừng lắm khi kéo được Tập đoàn Samsung về đầu tư tại địa phương này. Từ Quốc lộ 18 nhìn vào khu công nghiệp Yên Phong (Bắc Ninh), nhà máy Samsung Electronics Vietnam là một tổ hợp công nghiệp rộng lớn, “tiệp màu” với cánh đồng lúa xanh rì trước mặt.
Năm 2013, Samsung đóng góp chủ yếu cho kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng điện thoại các loại và linh kiện. Đây cũng là năm đầu tiên, nhóm hàng này vượt lên chiếm vị trí số một của dệt may về giá trị đóng góp cho cán cân thương mại của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu theo ước tính khoảng 21,5 tỷ USD, tăng xấp xỉ 70% so với năm trước, theo Tổng cục Thống kê.
Khó ai ngờ rằng, điện thoại các loại và linh kiện chỉ mới được bổ sung từ giữa năm 2011 vào các nhóm hàng được ngành hải quan thống kê. Thời gian đó, giải thích cho việc bổ sung một số nhóm hàng mới trong thống kê hải quan, cơ quan này cho biết, do tỷ trọng đóng góp trong kim ngạch chung của một số mặt hàng thay đổi nhanh và đến lúc phải tách khỏi nhóm hàng hóa khác.
Nhưng, bất ngờ nhất là gần như chỉ duy nhất một doanh nghiệp trong ngành này xuất khẩu sản phẩm là Samsung đã thay đổi cục diện và vị thế xuất khẩu của toàn bộ nền kinh tế Việt Nam rõ nét đến thế. Có quốc gia bạn hàng đã phải “giật mình” với giá trị kim ngạch nhập linh kiện rời điện thoại từ Việt Nam, lên tới hàng tỷ USD.
Sự lớn mạnh của Samsung có thể coi là một bước đột phá lớn trong thu hút đầu tư của Việt Nam, của sự phát triển về công nghiệp chế tạo, có dấu ấn công nghệ cao, tiềm lực khả năng cạnh tranh toàn cầu. Theo ghi nhận của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ KH&ĐT), trong năm 2013, Samsung áp đảo về số dự án đầu tư vốn “khủng” vào Việt Nam, với dự án tăng vốn tại Bắc Ninh giá trị 1 tỷ USD, hay dự án mới tại Thái Nguyên có vốn đầu tư 2 tỷ USD, chưa kể một dự án khác cũng vào Thái Nguyên với vốn 1,23 tỷ USD...
Các dự án của Samsung vào Thái Nguyên khiến cho tỉnh trung du miền núi phía Bắc này đột ngột nhảy lên vị trí đầu bảng về hấp thụ vốn ngoại, với khoảng 3,4 tỷ USD vốn đăng ký chỉ trong năm 2013. Hay với Bắc Ninh, giờ đây tỉnh đồng bằng Bắc bộ này đang chễm chệ ngôi nhì bảng về giá trị xuất khẩu, chỉ kém TP. Hồ Chí Minh. Rõ ràng, thành tích thu hút vốn ngoại, hay đẩy nhanh tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu là những điểm sáng của nền kinh tế Việt Nam trong năm qua, mà ở trường hợp của Thái Nguyên và Bắc Ninh là những điển hình cho xu hướng.
Tuy thế, bên cảm giác “say” về thành tựu của những con số thống kê, đã từng có những lãnh đạo của Thái Nguyên và Bắc Ninh trăn trở về việc địa phương thu được gì, sau khi đã đưa ra hết mức ưu đãi cho các nhà đầu tư vốn cực lớn như Samsung, ngoài việc giải quyết việc làm cho số lao động “nông nhàn”? Nào là cấp đất nhanh chóng, đầu tư hạ tầng đến “chân hàng rào”, hỗ trợ giải phóng mặt bằng gấp rút, “hào phóng” chi hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân mất đất… Tất cả để đổi lại những giá trị chưa được định lượng rõ trong dài hạn cho mục tiêu bền vững và cùng hưởng lợi ích.
Trong khi đó, khi chuyển “đế chế” Samsung từ Bắc Ninh sang Thái Nguyên, nhiều câu hỏi đặt ra về ưu đãi đối với nhà đầu tư này mà địa phương, có lẽ, đã phải “ra giá”. Trong một sự kiện, lãnh đạo Thái Nguyên thổ lộ chân tình rằng, ngay cả khi dự án Samsung đã khởi công, chính quyền tỉnh cũng chưa hình dung sẽ được những gì cụ thể cho người dân và kinh tế địa phương. Trước mắt, liệu có giúp tỉnh giải quyết những lao động có tay nghề kỹ thuật đang dôi dư và mất việc từ một số cơ sở ngành luyện gang thép ở đây không?
Khi mong muốn một nền công nghiệp hình thành duy nhất bằng nỗ lực kéo về những năng lực ngoại, về bản chất, tăng trưởng kinh tế đang được cảnh báo là một ảo ảnh. Ngược lại, tổng sản lượng quốc gia (GDP), khi loại trừ phần xuất đi ra thị trường bên ngoài của khối ngoại, chắc chắn sẽ thay đổi. Giá trị gì cho nền kinh tế và xã hội – tức giá trị thực của tổng thu nhập ròng (GNI), khi trình độ gia công còn lớn ở ngay những dự án được coi là công nghệ cao như của Samsung đầu tư vào Thái Nguyên và Bắc Ninh?
Nhưng còn một vấn đề khác, có lẽ nghiêm trọng hơn, khi mà những méo mó của môi trường kinh doanh hình thành với những dự án lớn kiểu như Samsung, sự chèn lấn sẽ đến với nhiều doanh nghiệp khác, địa phương khác và hơn hết là chèn lấn chính sách chung, môi trường kinh doanh chung. Trong khi, thể chế là môi trường chung cho mọi thành phần, là động lực quan trọng cho phát triển.
Anh Quân