Tăng giá điện: Minh bạch để đồng thuận
“Mù mờ” giá thành điện
Từ những ngày sát Tết Nguyên đán, thông tin giá điện sẽ tăng đã “róc rách” đâu đó. Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ hôm 2/3/2015, câu trả lời của Thứ trưởng Bộ Công Thương - ông Đỗ Thắng Hải - đã khiến không ít người dân cho rằng cơ quan quản lý Nhà nước thiếu minh bạch trong thông tin về cơ sở mà Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phải tăng giá điện.
Không ít người dân cho rằng cơ quan quản lý Nhà nước thiếu minh bạch trong thông tin về cơ sở mà EVN phải tăng giá điện |
Cụ thể, EVN đã đề xuất các phương án tăng giá điện với mức tăng nằm trong phạm vi 7 - 10%. Bộ Công Thương đang nghiên cứu để báo cáo Chính phủ trong tháng 3 này, trong đó mức tăng khoảng 9,5%. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, nếu giá điện tăng trong mức này là quá cao.
Thứ trưởng Đỗ Thắng Hải cho biết, trước Tết Nguyên đán đã hội đủ điều kiện để tăng giá điện, nhưng Thủ tướng Chính phủ đã ra chỉ đạo không được tăng giá vì lo ngại sẽ ảnh hưởng đến tâm lý người dân.
Theo cơ quan chức năng, đề xuất tăng giá điện của EVN là hoàn toàn hợp lý khi các yếu tố cấu thành giá điện đã tăng lên. Cụ thể, giá than đến thời điểm này đã tăng tới 22%, trong khi lượng điện do sản xuất nhiệt điện chiếm 32,7%. Giá khí cũng đã tăng rất nhiều lần trong năm 2014, rồi tỷ giá bình quân cũng tăng, thuế tài nguyên nước cũng tăng từ 2 lên 4%... khiến cho giá bán điện đang thấp hơn giá thành.
Bên cạnh đó, giá xăng dầu sụt giảm thời gian qua gần như không có tác động nhiều tới ngành điện, bởi điện sản xuất bằng xăng dầu chỉ chiếm 0,55%. So sánh với các nước khác, giá điện của Việt Nam đang thấp hơn nhiều, nếu so với Philippines kém xấp xỉ 3 lần, so với Singapore cũng kém gần 3 lần. Ông Hải nhận định, việc vẫn duy trì được mức giá điện như hiện nay là cố gắng rất lớn.
Tuy nhiên, phía người tiêu dùng không hẳn đã đồng tình với việc tăng giá điện “một chiều” suốt nhiều năm nay. Lý do, giá thành thế nào còn “mù mờ” và không được người tiêu dùng đồng thuận. Các tính toán cũng cho thấy, năng suất lao động ở ngành điện Việt Nam thấp, hao tốn điện năng cũng cao hơn so với các nước khác.
“Đã là giá thị trường thực sự thì có tăng có giảm và người dân phải chấp nhận. Nhưng chúng tôi chưa thể đồng thuận với việc tăng giá điện không phải vì chống lại việc giá tăng mà vì thấy không minh bạch. Không thể quyết định tăng giá chỉ để bù lỗ cho EVN, khi với người dân, nhiều thông tin về EVN cũng không rõ ràng”, ông Toàn - một người tiêu dùng điện ở Hà Nội nói.
Theo ông, ví dụ như giải trình của cơ quan quản lý Nhà nước rằng, một trong những yếu tố ảnh hưởng đến lỗ, lãi và giá thành điện là lỗ do tỷ giá hàng nghìn tỷ đồng là như thế nào?
“Đấy là lỗi của EVN truyền thông về giá không tốt, cách giải thích của lãnh đạo Bộ Công Thương cũng không rành rọt, khiến cho thông tin trở nên không minh bạch, người dân không đồng thuận”, TS. Nguyễn Tiến Thỏa, Phó chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam giải thích thêm.
Còn TS. Võ Trí Thành, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) lưu ý thêm: Sự thiếu minh bạch mà dư luận băn khoăn là thiếu minh bạch về thông tin cấu trúc thị trường và tính cạnh tranh trên thị trường điện. Đơn cử như tại sao EVN không cho thị trường biết những thông tin như đưa điện ra đảo Lý Sơn thì giá bán lỗ lãi ra sao?
Vấn đề là cách thức tăng giá
Theo ông Thỏa, EVN hay Bộ Công Thương phải giải thích rõ khi tính giá điện thì tỷ giá đang là 19.500 đồng/USD, nhưng đến nay lên trên 21.000 đồng/USD (tác động thông qua chi phí nợ đầu tư và nhập khẩu nguyên, nhiên liệu…), nên chi phí đầu vào thực tế tăng lên.
Nhưng khi đã phê duyệt phương án hạch toán giá điện rồi thì giá bán thực tế lại không được điều chỉnh, không được cộng thêm chi phí phát sinh, phải treo lên phân bổ trong vài năm. Nếu không giải thích rõ, dân cho rằng, ngành điện là độc quyền chỉ biết tăng cũng có lý của họ.
“Nhà đầu tư bao giờ cũng nhìn vào hiệu quả cuối cùng, tức là nhìn ở giá bán. Nếu bỏ tiền đầu tư mà giá bán ra không đem lại lợi nhuận bằng lãi suất vay vốn từ ngân hàng thì không ai đầu tư. Có hút được đầu tư mạnh vào ngành điện mới tạo ra thị trường cạnh tranh thực sự vì không còn chuyện độc quyền bởi có nhiều nhà sản xuất hơn, có nhiều điện hơn. Cung nhiều thì giá giảm. Phải phân tích như thế, mới có được sự đồng thuận, mọi người cùng chia sẻ”, ông Thỏa nói.
Nhìn ở góc độ khác, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM nhấn mạnh, vấn đề không phải là tăng giá bao nhiêu, mà là cách thức họ tăng giá. Ông không đồng tình khi Bộ Công Thương bảo vệ đề xuất và phương án tăng giá điện thay cho EVN, đồng ý tăng giá để bù đắp thua lỗ cho DN, thay vì bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng.
Theo cách trình bày để tăng giá thì Bộ đang bắt người dân gánh chịu lợi thế độc quyền của EVN. Cách thức hợp lý trước mắt, theo ông Cung, là Bộ Công Thương nên minh bạch thông tin về việc rà soát, đánh giá chi phí sản xuất điện, tham vấn chuyên gia, người tiêu dùng và các bên liên quan để thấy sự hợp lý của giá và thấy quyền lợi người tiêu dùng được bảo đảm chứ không phải vì lợi ích của EVN.
Về tính thời điểm, TS. Trần Kim Chung cho rằng, “tháng 3 ngày 8” nên tránh, vì thường đây là tháng khó khăn của dân, của sản xuất và kinh doanh, nên chọn mức tăng nào tác động đến sản xuất và đời sống thấp nhất. Còn ông Thỏa lại cho rằng, nếu tăng giá vào lúc chớm sang Hè sẽ phát sinh nhiều vấn đề do phản ứng tâm lý người tiêu dùng và lúc đó cũng là vào chu kỳ sản xuất mới, nhu cầu điện tăng mạnh mà tăng giá là không nên...
TS. Võ Trí Thành phân tích thêm, nếu độ minh bạch tốt, cải cách tốt thì nên tăng giá một lần. Còn nếu tăng làm nhiều lần càng khiến người chơi - nhà đầu tư không tham gia đầu tư ngay mà chờ đợi. Nhưng nếu minh bạch chưa tốt, tăng giá mạnh sẽ gây sốc.
Xét trong bảng cân đối liên ngành, nếu giá bán điện năm 2015 tăng 9,5% sẽ làm giảm tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình 0,58% và giảm tốc độ tăng GDP 0,45%. Ngô Thị Ánh Dương, Phó vụ trưởng Vụ Thống kê giá (Tổng cục Thống kê) |