Tham nhũng ở Rosatom
Bài 1: Sự cố Rosatom
Người đứng đầu Ủy ban chống tham nhũng quốc gia, thành viên Hội đồng Tổng thống về phát triển xã hội dân sự Kirill Kabanov đã gửi báo cáo lên Thủ tướng Nga Vladimir Putin (nay là Tổng thống Nga - ND) và Tổng công tố viên Yuri Chaika về những vi phạm và lạm dụng trong ngành công nghiệp hạt nhân, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng các nhà máy điện hạt nhân mới, khi mà tình trạng tham nhũng trong ngành công nghiệp hạt nhân đe dọa biến nước Nga thành Fukushima thứ 2.
Đôi nét về Rosatom
Sau khi Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết tan rã, ngày 29/1/1992, Bộ Năng lượng Nguyên tử Liên bang Nga MinAtom được thành lập trên cơ sở kế thừa Bộ Kỹ thuật và Công nghiệp hạt nhân thuộc chính phủ Liên Xô trước đây.
Ngày 9/3/2004 theo sắc lệnh của Tổng thống Nga V. Putin khi đó, Bộ Năng lượng nguyên tử Liên bang Nga được tái cơ cấu thành Cơ quan Năng lượng nguyên tử Liên bang. Tháng 11/2007, theo đạo luật của nghị viện Nga và được Tổng thống Nga Putin ký thông qua vào đầu tháng 12, cơ quan này chuyển thành tập đoàn nhà nước “Tập đoàn năng lượng nguyên tử quốc gia Nga Rosatom”.
Không giống với bất kỳ tập đoàn kinh tế nào trên thế giới, Tập đoàn năng lượng Rosatom là một cơ quan khổng lồ, “một nhà nước trong nhà nước” có thẩm quyền về cả sự ứng dụng dân sự cũng như quân sự của năng lượng nguyên tử tại Nga. Không chỉ nắm quyền quản lý tất cả những trung tâm nghiên cứu, học viện và cả các công ty liên quan đến sản xuất, thiết kế, bảo trì vũ khí hạt nhân, Rosatom còn chịu trách nhiệm về an toàn hạt nhân và việc xử lý chất thải.
Rosatom bao gồm nhiều công ty và các doanh nghiệp thành viên liên quan đến lĩnh vực nguyên tử tại Nga, như: Rosenergoatom (quản lý các nhà máy điện hạt nhân của Nga), Techsnabexport (chuyên xuất khẩu vật liệu và nhiên liệu hạt nhân cho các nhà máy điện hạt nhân), Atomstroiexport (doanh nghiệp xây dựng các nhà máy điện hạt nhân trong và ngoài nước Nga), Atomergoprojekt (công ty thiết kế những dự án nhà máy điện hạt nhân) Atomenergomash (doanh nghiệp xây dựng các lò phản ứng hạt nhân), TWEL (công ty sản xuất nhiên liệu hạt nhân).
Công ty con của TWEL sở hữu và khai thác các mỏ uranium để sản xuất nhiên liệu hạt nhân, hoặc xây dựng và cung cấp dịch vụ bảo trì những cơ sở hạ tầng của ngành công nghiệp hạt nhân.
Tham nhũng bắt nguồn từ độc quyền
Với thế đứng độc quyền về cơ cấu và trách nhiệm, Rosatom đóng vai trò then chốt trong nền công nghệ hạt nhân Nga. Tập đoàn này không những tạo ra sức mạnh vũ khí hạt nhân cho nước Nga, mà còn mang lại những lợi ích kinh tế hạt nhân to lớn, thông qua các dự án nhà máy điện hạt nhân đang được triển khai tại một số quốc gia.
Tuy nhiên, cơ chế độc quyền cũng khiến Rosatom phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là vấn đề tham nhũng rất nghiêm trọng.
Trong xã hội Nga hiện nay không phải bất cứ ai cũng ngạc nhiên khi được nghe thông tin về vụ tham nhũng nào đó bị phanh phui. Tuy nhiên, khi nói đến ngành công nghiệp hạt nhân, lĩnh vực mà an ninh hạt nhân phụ thuộc vào nó, thì vấn đề tham nhũng sẽ trở nên hết sức nghiêm trọng. Sẽ không phải cường điệu khi nói rằng ngành công nghiệp hạt nhân Nga, nơi có nguy cơ tham nhũng cao và có tính truyền thống.
Chứng minh cho nhận xét này là những vụ tham nhũng đã xảy ra đầu thập niên 2000. Đó là vụ bê bối liên quan đến việc vận động hành lang để nhập chất thải hạt nhân với chi phí thấp từ Đài Loan và Nhật Bản. Vụ việc có sự tham gia của lãnh đạo cấp cao Viện Kurchatov và một vài thành viên Duma quốc gia Nga. Theo tài liệu được cơ quan điều tra công bố về thỏa thuận ngầm, các đại biểu Nga hứa sẽ vận động hành lang để thay đổi luật cấm nhập chất thải phóng xạ Nga, cho phép nhập khẩu chất thải hạt nhân từ Đài Loan và Nhật Bản về chôn trên đảo Simushir (Viễn Đông, Nga). Một vụ nghiêm trọng khác xảy ra một năm sau đó, là việc nhập khẩu chất thải hạt nhân từ nhà máy điện hạt nhân Kozloduy Bulgaria vào năm 2001. Các hợp đồng không hiểu bằng cách nào đó lọt vào tay nhà hoạt động vì môi trường, trong đó nêu tên một công ty nước ngoài trong một giao dịch thanh toán. Sau khi kiểm tra, người ta phát hiện ra rằng, tại thời điểm nhập khẩu chất thải từ Bulgaria về Nga, công ty này đã bị đóng cửa được sáu tháng.
Tuy nhiên, chính thời điểm hiện nay, với làn sóng mới của việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân, quá trình tham nhũng có thể đã đạt đến biên độ tối đa trong lịch sử.
Đón xem bài 2: Những scandal tham nhũng mới ở Rosatom
Hiếu Trần (Theo RIA NOVOSTIVA BELLONA)