Thắm xanh vườn Bùi
Men theo lối trúc tìm về làng Vị Hạ, xã Trung Lương (Bình Lục - Hà Nam), nơi có từ đường nhà thơ Nguyễn Khuyến, giữa vườn Bùi thắm xanh và đầy hương thơm. Đây chính là nơi cụ Tam Nguyên Yên Đổ đã sống sau ngày cáo quan.
Vườn trồng nhiều cây vối, mà cụ Nguyễn xuất thân từ đất Nghệ An, nơi gọi cây vối là cây bùi. Vườn Bùi, tức vườn vối, đã trở thành điểm thăm viếng của nhiều nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu văn hóa và học sinh sinh viên cả nước. Bạn đến thì hiểu.
Trong không gian vườn Bùi |
Đến với vườn Bùi, không chỉ là về một địa chỉ văn hóa, được công nhận Di tích lịch sử văn hóa quốc gia, mà còn để trải nghiệm một không gian thanh vắng, tĩnh mịch giữa làng quê mang đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc bộ.
Trong khi đó, ngay cả những ngôi làng cổ có bề dày truyền thống thì vẻ đẹp cũng… “nhạt phai ít nhiều”! Đã không ít bạn trẻ có những hành trình thật dài, chỉ để viếng thăm những di tích của các nhà thơ, nhà văn đã ăn sâu vào trong đời sống người dân. Và họ học được rất nhiều điều ở những tấm gương ấy, làm hành trang bước vào đời.
Ở vườn Bùi có nhiều điều đặc biệt. Người chăm sóc, gìn giữ toàn bộ khu di tích đã được công nhận Di tích lịch sử văn hóa quốc gia hiện nay là ông Nguyễn Thanh Tùng, hậu duệ đời thứ năm của cụ Nguyễn Khuyến, và vợ của ông.
Ông Tùng am hiểu cuộc đời và thơ cụ Nguyễn. Có thể nói ông là một gạch nối giữa quá khứ và hiện tại, người giữ khói hương ngôi từ đường, thắp xanh cho khu vườn, cho hoa thơm bốn mùa ngào ngạt.
Người dân trong làng thổ lộ rằng, hiện nay vợ chồng ông Tùng sống bằng tiền lương hưu, học tiền nhân ở nếp sống giản dị, đạm bạc, chẳng màng đến chuyện kinh tế mà đem ao cá ra kinh doanh. Bởi thế, mấy chiếc ao ấy vẫn “ao sâu nước cả khôn chài cá”, chỉ dùng để thả sen, thả súng, dâng hương thơm cho vườn, cho làng.
Đứng trước từ đường cụ Nguyễn, tôi cúi mình trước ngôi nhà năm gian lợp ngói, bốn hàng cột được đặt trên hệ thống kèo giá chiêng chồng, trước là dãy cửa bức bàn gỗ. Những hàng câu đối, sắc phong, các kỷ vật vẫn còn nguyên vẹn. Dẫn chúng tôi đi một vòng quanh ao. Lối đi được lát gạch nghiêng, nho nhỏ, xinh xinh, xanh thẫm màu rêu, bóng cây tỏa mát.
Tôi bỗng hình dung ra dáng cụ Nguyễn Khuyến hàng ngày chống gậy trúc, ngồi buông cần nghĩ chuyện thế sự. Ông Tùng tâm sự: “Không đành đem thân làm nô lệ cho ngoại bang, ông cáo ốm từ quan về vườn Bùi là về với nhân dân, về với trong trẻo làng quê mà ngẫm thế thái nhân tình: “Cờ đương dở cuộc không còn nước/ Bạc chửa thâu canh đã chạy làng” (Tự thán)...
Ông cũng đưa chúng tôi thăm tấm bia đá khắc chùm thơ thu của Nguyễn Khuyến. Một sinh viên khôi ngô tuấn tú cất giọng đọc bài Thu vịnh: “… Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái, Một tiếng trên không ngỗng nước nào?...”. Nghe mà lòng rưng rưng, tưởng như mình đang được sống lại không khí của hơn trăm năm về trước.
Bạn Lê Huỳnh Diệp, chia sẻ: “Em chỉ được đọc thơ, biết đến vườn Bùi qua sách báo. Chờ đợi mãi, nay mới có dịp về thăm vườn Bùi. Cảnh sắc thanh bình nơi làng quê này, nơi ngôi vườn vẫn được gìn giữ cho chúng em hiểu thêm giá trị của những bài thơ cụ Nguyễn sáng tác, hiểu thêm bối cảnh xã hội Việt Nam xưa”.
Vườn Bùi - một kho kỷ niệm, kho tư liệu và kỷ vật của cụ Nguyễn. Đây cũng là nơi giúp tạo cảm hứng cho nhiều nhà thơ. Hàng chục bài thơ được viết ở đây, đã được tặng lại cho người gìn giữ, cũng là cách góp phần vào gìn giữ vẻ đẹp khá hiếm hoi của làng quê.
Ông Tùng khẳng định, ông và thế hệ cháu con có trách nhiệm gìn giữ, bảo lưu giá trị của ngôi vườn, ngôi từ đường. Nhất là ngày nay, nhiều cảnh đẹp làng quê đã bị phá bỏ bởi đô thị hóa.