Thêm lực đẩy hút vốn tư nhân vào tam nông
Tạo động lực phát triển nông nghiệp bền vững | |
Phối hợp thúc đẩy tín dụng tam nông | |
Hỗ trợ đầu tư vào tam nông |
Bộ NN&PTNT mới đây đã chính thức đề xuất Chính phủ bổ sung thêm dạng hợp đồng dịch vụ phát triển liên kết sản xuất với chế biến, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp (DVC) vào danh mục các hợp đồng được phép thực hiện khi đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) trong lĩnh vực tam nông. Đề xuất này kỳ vọng mở ra nhiều cơ hội đầu tư vốn theo hình thức liên kết “3 nhà”, “4 nhà” một cách thực chất trong lĩnh vực nông nghiệp.
Hiệu quả thấp vì hợp tác lỏng lẻo
Trong một nghiên cứu được thực hiện bởi Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (IPSARD – Bộ NN&PTNT), TS. Phùng Giang Hải và cộng sự cho rằng thời gian qua, mặc dù các hình thức hợp tác đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp – nông thôn được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ Chính phủ ban hành Nghị định 15/2015 về phương thức đầu tư theo hợp đồng đối tác công – tư. Tuy nhiên, do hầu hết các dự án PPP thực hiện ở dạng thí điểm nên các hợp đồng hợp tác thường chỉ được thực hiện dưới dạng hợp đồng dịch vụ, hợp đồng thuê khoán, nội dung đơn điệu và chưa có sự ràng buộc chặt chẽ bởi pháp luật.
DN đầu tư vào nông nghiệp sẽ có sự hợp tác sòng phẳng và trách nhiệm hơn từ các đối tác công |
Theo TS. Hải, trên thực tế, ở mảng nông nghiệp tại Việt Nam hiện nay chưa có dự án nào được xem như là một dự án PPP thực sự với sự phối hợp bình đẳng giữa đối tác công và đối tác tư dựa trên hợp đồng được pháp luật bảo hộ mà hầu hết các dự án mới chỉ có sự phối hợp bề ngoài giữa Nhà nước và tư nhân. Trong đó, chưa có cơ quan Nhà nước nào có thẩm quyền được chỉ định chính thức và cũng chưa có hợp đồng được chứng thực.
Dẫn chứng 7 dự án PPP trong lĩnh vực nông nghiệp đã triển khai thực hiện trên địa bàn cả nước thời gian qua, TS. Hải cho rằng, đa số các dự án thuộc lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng như: dự án bảo trì giao thông nông thôn tại Lào Cai, dự án xây dựng trạm bơm điện tại huyện Hòn Đất (Kiên Giang)… đều rơi vào tình trạng hợp đồng hợp tác được soạn đơn giản theo hình thức khoán hoặc thậm chí không có hợp đồng. Từ đó, các khâu quản lý tài chính, quản lý rủi ro đối với các đối tác đều bị bỏ qua.
Trong khi đó, các dự án PPP thuộc mảng dịch vụ công nông nghiệp cũng rơi vào tình trạng tương tự. Các dự án tiêu biểu như: dự án trồng chè tại Thái Nguyên, dự án phát triển rừng ở Quảng Nam, dự án cung cấp giống cây trồng tại Bình Định… đều mới chỉ dừng lại ở hợp đồng cho thuê đất chứ chưa phải là hợp đồng đầu tư. Vai trò của các đối tác không rõ ràng khiến DN lúng túng trong việc xử lý rủi ro và khó tiếp cận vốn ưu đãi từ chính sách của Chính phủ.
Đa dạng hình thức hợp đồng là tất yếu
TS. Phùng Giang Hải cho rằng để phát triển hình thức đầu tư PPP trong lĩnh vực nông nghiệp thì việc bổ sung thêm các loại hợp đồng hợp tác nhằm áp dụng cho các lĩnh vực cung cấp dịch vụ công và phát triển liên kết chuỗi là hợp lý.
Bởi hiện nay, ngoài các dự án cơ sở hạ tầng nông thôn có thể triển khai theo hình thức PPP thì các mảng cung cấp dịch vụ công (như: cung cấp giống, công nghệ thu hoạch, chế biến; cung cấp thông tin thị trường, dịch vụ quản lý chất lượng…) và mảng liên kết chuỗi giá trị nông sản (theo từng ngành hàng) cũng là những mảng có tiềm năng lớn để tạo ra các dự án hợp tác PPP.
Trong khi đó, trên thực tế hiện nay, mặc dù đã có hàng chục DN đầu tư vào các dự án phát triển liên kết chuỗi giá trị nông sản nhưng hầu hết đều mới chỉ dừng lại ở các loại hợp đồng thuê đất thông thường, hợp đồng dịch vụ hoặc hợp đồng bao tiêu sản phẩm. Vai trò của đối tác công (UBND các tỉnh, Chi cục Thủy sản, Khuyến nông cấp tỉnh…) trong hầu hết các dự án đều rất mờ nhạt. Điều này khiến cho nguồn lực tài chính từ ngân sách của địa phương luôn ít và khó giải ngân. Thêm vào đó, khi triển khai đầu tư dự án, nếu phát sinh các vấn đề đội giá, mâu thuẫn lợi ích đều không có phương án giải quyết.
Đánh giá về việc bổ sung các dạng hợp đồng mới vào danh mục các hợp đồng có thể áp dụng khi thực hiện các dự án PPP trong nông nghiệp, bà Phạm Thị Hồng Hạnh (thuộc Ban Thư ký Đối tác phát triển nông nghiệp bền vững - PSAV - Bộ NN&PTNT) cho rằng, hiện nay đơn vị này đã hình thành được 8 nhóm ngành hàng PPP bao gồm: cà phê, chè, rau quả, hồ tiêu, thủy sản, hóa chất nông nghiệp, tài chính nông nghiệp và nhóm hàng hóa chung.
Hầu hết các dự án thuộc các nhóm ngành hàng này đều định hướng phát triển theo mô hình chuỗi giá trị sản phẩm khép kín. Do đó nếu hình thức hợp đồng DVC được áp dụng thì sẽ tháo gỡ được khó khăn lớn cho các NĐT tư nhân. Bởi với dạng hợp đồng này, nghĩa vụ, quyền lợi và trách nhiệm của các bên tham gia dự án sẽ được ghi chi tiết. Phía đối tác công là các cơ quan Nhà nước có thể góp vốn bằng tiền hoặc các hình thức khác. Đối tác tư nhân sẽ chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện hợp tác, liên kết với nông dân sản xuất theo chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp.
Như vậy sẽ tạo tiền đề cho các địa phương đẩy mạnh phát triển hình thức liên kết 3 nhà (Nhà nước - Nhà nông - DN), đồng thời tạo ra môi trường cạnh tranh sôi động đối với hàng loạt các DN tư nhân (cả trong và ngoài nước) đang muốn đầu tư vốn vào các dự án nông nghiệp theo hình thức hợp tác PPP. Từ đó, kích thích các địa phương đẩy nhanh quá trình tái cơ cấu nông nghiệp.