Tiền điện tử - Tiện ích và Thách thức mới

Thanh toán điện tử chính là đổi mới hệ thống thanh quyết toán. Đây là qui trình rất cần thiết và quan trọng, tuy nhiên cũng không vì thế mà nó đòi hỏi hoàn toàn phải có ngay những tổ chức và công cụ thanh toán mới. Giấy bạc của ngân hàng Trung ương (NHTW) có thể được thay thế, nhưng cũng không có nghĩa là NHTW sẽ phải thay đổi hoàn toàn vai trò của mình trong hệ thống thanh quyết toán.

Sự xuất hiện của “Tiền điện tử” (TĐT) có thể được coi là một bước đổi mới căn bản về công nghệ của hệ thống thanh quyết toán, do vậy nó không nhằm thay thế loại tiền truyền thống do NHTW phát hành, vì nó không thể cải tiến liên tục những chức năng như của loại tiền truyền thống. TĐT sẽ tạo ra những thanh công cụ tiền tệ mới hoặc chỉ mang tính thay thế.

Thanh công cụ tiền tệ được định nghĩa là một việc sử dụng thực sự hoặc về mặt không gian mà ở đó đồng tiền đã phục vụ được tất cả hoặc một vài chức năng của nó. Ví dụ, ở các nước Châu âu, về mặt lãnh thổ địa lý thì họ sử dụng tiền Euro, nhưng trên thị trường dầu lửa thì họ lại sử dụng công cụ tiền tệ là đồng đôla Mỹ (USD).

TĐT và công nghệ thông tin có thể có những tác động khác nhau đến liên minh tiền tệ. Một mặt, sự phổ biến của tiền điện tử gây ra những rủi ro đối với những loại tiền tệ mạnh hiện đang thay thế cho những loại tiền tệ yếu và đồng thời đang tạo ra một hệ thống phân chia cấp bậc đối với những loại tiền tệ. Chính điều này đã khiến các ngân hàng TW phải liên minh với nhau về hệ thống tiền tệ bởi vì họ đang mất dần sự kiểm soát trong chính sách tiền tệ và họ hoặc phải chuyển giao quyền kiểm soát sang một tổ chức khác có thể kiểm soát hệ thống tiền tệ tốt hơn, hoặc phải sát nhập hệ thống tiền tệ của mình với một hệ thống khác được kiểm soát tốt hơn .

Với sự phát triển công nghệ thông tin như vũ bão thời gian qua, khả năng tiếp cận cao hơn vào mạng lưới đã làm giảm đi sự khuyến khích gia nhập vào một liên minh tiền tệ. Tuy nhiên, việc đang có nguy cơ bị mất dần sự kiểm soát đối với hệ thống tiền tề quốc gia đã giúp các nước đẩy mạnh hơn nữa mối quan hệ hợp tác xuyên quốc gia.

Một khi mà TĐT đạt được điểm tối ưu, nó sẽ thay thế loại tiền truyền thống trong một vài lĩnh vực thanh toán của hệ thống tiền tệ. Nếu các ngân hàng và các tổ chức tài chính xây dựng nên một mạng lưới tiền tệ mới có thể thay thế một trong các hiệu quả đồng tiền do NHTW phát hành trong khâu thanh quyết toán cuối cùng, thì loại hình mới này sẽ giảm một chi phí đang kể cho những thành viên tham gia vào mạng lưới. Cũng nhờ công nghệ thông tin mà các giao dịch trong mạng lưới đã được thực hiện nhanh chóng, đồng thời cũng cấp sự liên kết tốt hơn giữa các thành viên tham gia cũng như với các mạng lưới khác.

TĐT có thể góp phần tạo ra những phạm vi lưu hành tiền tệ rộng khắp, bỏ qua việc thanh toán truyền thống bằng tiền do NHTW phát hành. Tuy nhiên, sự lưu hành vượt qua khỏi biên giới các nước trong mạng lưới đòi hỏi chính quyền các nước phải có sự điều phối chặt chẽ để có thể quản lý được việc phát triển này. Sự bùng nổ công nghệ thông tin hiện nay giúp tăng cường tính cạnh tranh trong mạng lưới, điều này cũng mang lại lợi ích cho những bên tham gia, ngoài ra, nó còn giúp duy trì sự phát triển rộng khắp của đồng tiền điện tử tại các khu vực và đồng thời tăng cường tính hiệu quả của các hệ thống thanh toán quốc gia hiện hành.

Việc bị hạn chế bớt quyền kiểm soát khi tiến hành giao dịch TĐT cũng khiến NHTW phải tiến hành các bước thay đổi cần thiết trong việc điều hành chính sách tiền tệ. Trong môi trường thanh toán bằng TĐT, NHTW sẽ điều chỉnh chính sách tiền tệ bằng cách ban hành những giới hạn về quyền can thiệp và mang tính mục tiêu hơn, và với cách này, mục tiêu chính sách của NHTW sẽ được phát thẳng tới thị trường. Một vấn đề khác cần đáng quan tâm liên quan đến chính sách của NHTW lúc này chính là bảng cân đối tài khoản của NHTW.

Trong môi trường giao dịch TĐT, các NHTW bị hạn chế trong khả năng đòi hỏi bắt buộc các bên tham gia phải thực hiện các quyết định liên quan đến chính sách tiền tệ trong cuộc cải tổ, mà chỉ có quyền ban hành thêm các qui định bổ sung đối với các nhà phát hành TĐT hoặc thành lập thêm một số tổ chức mới có tính chất và phạm vi phù hợp với những thay đổi trong hệ thống tiền tệ, hoặc có thể sát nhập những hệ thống tiền tệ hiện hành với những liên minh hệ thống tiền tệ qui mô lớn hơn. Nếu vai trò của Ngân hàng trung ương vẫn tiếp tục được khẳng định trong môi trường mới, thì cũng có nghĩa là sẽ phải tiến hành một loạt những thay đổi lớn về qui chế. Điều này đòi hỏi các cấp có thẩm quyền phải tiến hành tính toán đưa ra những qui chế phù hợp có thể dung hoà được giữa những tiêu chuẩn trong nước và tiêu chuẩn quốc tế.

Như vậy, TĐT có khả năng dẫn đầu trong việc tạo ra loại hình tiền tệ mới, mà ở đó các nhà lãnh đạo của NHTW các nước kỳ vọng có thể mở rộng mạng lưới tiền tệ hơn trước đây. Những loại hình mới của tiền tệ (ví dụ như TĐT) có thể giúp mở rộng qui mô của những liên minh tiền tệ, nhờ vào sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin cũng như phạm vi của môi trường kinh tế. Ngoài ra, TĐT còn đạt được sự duy trì cho việc sửa đổi cần thiết để phù hợp với cách thức đang điều hành của chính sách tiền tệ.

Sự xuất hiện đồng tiền điện tử trong hệ thống tài chính đóng một vai trò quan trọng. Nó đánh giá được hiệu quả của việc tạo ra sức mua ngoài hệ thống tiền tệ dựa trên tổng “cầu” và dựa trên quyền kiểm soát “cung” tiền của Ngân hàng Trung ương.

Đức Hiền