Tìm giải pháp cho bảo hiểm tín dụng xuất khẩu

Doanh nghiệp thờ ơ

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Thành Biên, bảo hiểm tín dụng xuất khẩu (BHTDXK) nhằm bồi thường cho các doanh nghiệp xuất khẩu những thiệt hại do khách hàng nhập khẩu không có khả năng thanh toán, hoặc do bị phá sản, rủi ro chính trị. Tuy nhiên, hiện số lượng doanh nghiệp tham gia BHTDXK rất ít, chủ yếu là các doanh nghiệp FDI với lượng hàng trị giá chưa đến 80 triệu USD. Các doanh nghiệp trong nước vẫn thờ ơ, chưa quan tâm nhiều đến BHTDXK, kể cả đối với doanh nghiệp xuất khẩu hàng số lượng lớn, đang phải bán chịu hàng hóa với nhiều rủi ro trong thanh toán.

Tham gia BHTDXK, sẽ giúp DN yên tâm hơn trong việc chinh phục thị trường thế giới. (Ảnh: ĐK)

Trên thực, tế thời gian qua đã có khá nhiều tranh chấp xảy ra đối với doanh nghiệp “quên” mua bảo hiểm. Chẳng hạn, có một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nguyên liệu xây dựng khi làm ăn với đối tác Hong Kong thì gặp rủi ro. Doanh nghiệp Việt Nam đã trả tiền nhưng hàng không về do phía Hong Kong phá sản. Doanh nghiệp này không mua BHTDXK cho hàng hóa nên không được đối tác bồi thường thiệt hại. Đó là một trong số hàng nghìn rủi ro của nhiều doanh nghiệp Việt Nam khi thực hiện các giao dịch xuất nhập khẩu. Theo Bộ Công Thương, trong năm 2011, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam là trên 200 tỷ USD, trong đó xuất khẩu 96 tỷ USD, nhập khẩu trên 110 tỷ USD nhưng bảo hiểm hàng hóa thu được chỉ đạt 1.100 tỷ đồng, tương đương 50 triệu USD. Số phí thu được quá nhỏ so với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu, chỉ chiếm 0,02%. Đây là sự thiệt thòi đối với nền kinh tế Việt Nam.

Qua hơn một năm triển khai chương trình thí điểm BHTDXK với sự tham gia của 7 doanh nghiệp bảo hiểm, số hợp đồng bảo hiểm và doanh thu đem lại từ loại hình bảo hiểm này vẫn chỉ đạt ở mức thấp. Trong đó, Công ty TNHH Bảo hiểm Chartis Việt Nam thực hiện được vài hợp đồng với doanh thu đạt khoảng 200 nghìn USD và Công ty Bảo hiểm Liên Hiệp (UIC) đạt khoảng 100 nghìn USD, còn lại các công ty bảo hiểm khác chưa thực hiện được hợp đồng nào hoặc đang trong quá trình thương thảo hợp đồng. Hiện mới chỉ có khoảng 20 - 30% doanh nghiệp trong nước biết và làm quen với hình thức BHTDXK, còn trước đây doanh nghiệp mới chỉ quan tâm tới bảo hiểm hàng hóa.

Nhiều chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam quan niệm, mua BHTDXK sẽ làm tăng chi phí, dẫn đến tăng giá thành hàng hóa xuất khẩu. Mặt khác, họ chưa nhận thức được quyền lợi của mình nếu tham gia BHTDXK nên chưa hình thành thói quen và nhu cầu đối với loại hình bảo hiểm này. Hiện Nhà nước hỗ trợ phí bảo hiểm là 20% với doanh nghiệp xuất khẩu mặt hàng công nghiệp, nhưng phần còn lại 80% cũng là một vấn đề lớn đối với doanh nghiệp bởi đặc thù của loại hình bảo hiểm này là phí khá cao.

Thực tế hiện nay, không chỉ doanh nghiệp Việt Nam chưa muốn mua BHTDXK mà ở Thái Lan (quốc gia có chương trình BHTDXK từ năm 1992) mới có 1% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu được mua BHTDXK.

Đi tìm giải pháp

Ở Việt Nam, giới kinh doanh nhập khẩu đã hình thành tập quán nhập hàng theo giá CIF, nghĩa là người nhập hàng nhờ người bán mua luôn bảo hiểm và thuê tàu chuyên chở. Điều này đồng nghĩa với việc một lượng ngoại tệ không nhỏ chảy ra nước ngoài. Theo Bộ Tài chính, mặc dù đã có chính sách hỗ trợ tài chính nhưng doanh nghiệp có mua bảo hiểm xuất nhập khẩu hay không là thuộc quyền quyết định của lãnh đạo doanh nghiệp. Còn đối với doanh nghiệp bảo hiểm, Bộ Tài chính không bắt buộc doanh nghiệp phải bán gói sản phẩm này nếu nhận thấy gói sản phẩm bảo hiểm không mang lại lợi ích cho doanh nghiệp. Hiện có hai cách thức mua BHTDXK. Thứ nhất là doanh nghiệp mua BHTDXK cho cả một năm tài chính cho tất cả các mặt hàng xuất khẩu. Thứ hai là doanh nghiệp chỉ chọn những mặt hàng cụ thể để mua BHTDXK. Giá trị mỗi hợp đồng mua BHTDXK thường phụ thuộc vào tổng giá trị xuất khẩu của mặt hàng cũng như phụ thuộc vào từng thị trường mà mặt hàng đó cập cảng của nước nhập khẩu.

Ðại diện một doanh nghiệp xuất khẩu cho biết, rủi ro là vấn đề luôn được doanh nghiệp tính đến, nhưng mức phí và việc có cần thiết tham gia loại hình bảo hiểm này hay không cũng là vấn đề cần xem xét. Trong điều kiện doanh nghiệp thiếu vốn như ở thời điểm hiện nay thì kinh phí mua bảo hiểm là số tiền không hề nhỏ. Trong khi đó, để duy trì hoạt động, nhiều doanh nghiệp phải đi vay với mức lãi vay khá cao, cùng nhiều chi phí tài chính khác nữa, nay lại đóng thêm phí BHTDXK thì doanh nghiệp khó cầm cự nổi. Thêm vào đó, vẫn còn có những lựa chọn khác có tính truyền thống như mở L/C thanh toán qua ngân hàng, ứng trước tiền hàng...

Bởi thế, việc mà doanh nghiệp có xu hướng tham khảo hay lựa chọn hình thức bảo đảm an toàn tài chính khác (dù mức độ tin cậy có thấp hơn) cũng là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, về lâu dài, sự đổ vỡ dây chuyền do rủi ro trong thanh toán quốc tế không phải là hiếm và khi đó, hậu quả sẽ rất nặng nề cho cả doanh nghiệp xuất khẩu và cả nền kinh tế đất nước nói chung.

Đối với khu vực hay gặp rủi ro như Trung Quốc, Hong Kong... các chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp nên mua BHTDXK. Chi phí bảo hiểm trong tổng giá thành hàng hóa chỉ chiếm 15-20%. Nếu doanh nghiệp mua bảo hiểm thì khi có rủi ro sẽ được bồi thường, ngược lại nếu không mua khi rủi ro mình tự gánh chịu và có trường hợp đã bị mất trắng.

Nhiều chuyên gia cho rằng, cần có những giải pháp trợ giúp cụ thể và đồng bộ, có sự chung tay góp sức của cả bốn bên Bộ Tài chính, ngân hàng, doanh nghiệp bảo hiểm và doanh nghiệp xuất khẩu. Với điều kiện hiện tại, vai trò điều tiết và tạo điều kiện của Bộ Tài chính và NHNN để tháo gỡ cơ chế tín dụng là yếu tố quyết định sự thành công của việc triển khai đề án thí điểm BHTDXK này cũng như bảo vệ lợi ích của các doanh nghiệp xuất khẩu, Nhà nước, ngân hàng.

Thời gian tới, lĩnh vực được hỗ trợ tín dụng khi tham gia BHTDXK sẽ được mở rộng. Theo đó, sẽ có 23 mặt hàng được hỗ trợ 20% phí bảo hiểm gồm có nhóm 1 là các mặt hàng nông lâm thủy sản như thủy sản, gạo, điều, cà phê, chè, sắn, rau quả; nhóm 2 gồm dệt may, giày dép, điện tử và linh kiện điện tử, mây tre, gỗ. Doanh nghiệp mua BHTDXK sẽ được hỗ trợ 20% tổng mức phí bảo hiểm cho mỗi đơn hàng xuất khẩu. Hy vọng động thái này sẽ có tác dụng khuyến khích doanh nghiệp xuất khẩu tham gia BHTDXK.

Đỗ Thảo Nguyên