Trách nhiệm cá nhân - bước đột phá cho 2015

PGS-TS. Trần Đình Thiên

PGS-TS. Trần Đình Thiên – Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam trả lời phỏng vấn phóng viên TBNH xung quanh câu chuyện này.

Chỉ mấy tháng thực hiện Nghị quyết 19/NĐ-CP và chỉ đạo trực tiếp của Thủ tướng Chính phủ, số giờ nộp thuế sẽ chỉ còn 167 giờ/năm, thấp hơn mức 171 giờ của các nước ASEAN-6. Vì sao làm được nhanh, nhiều như vậy? Ông đánh giá hiệu quả thế nào?

Hiệu quả thì mới chỉ nhìn thấy số giờ giảm được đó. Giảm được 700 giờ là khoảng cách quá lớn, là con số khủng khiếp và hiệu quả thấy được ngay là chúng ta nhận ra rằng đã có thời kỳ dài Nhà nước phải trả tiền lương cho một bộ máy làm việc không hiệu quả - thậm chí có thể nói là 700 giờ không làm việc. Điều này giải thích cho thực trạng áp lực chi lớn của ngân sách và cũng giải thích vì sao lương thấp. Thực ra thì lương không thấp vì tổng chi lương hiện nay mà tính theo giờ làm việc thực sự, hay tính theo sản phẩm làm ra thì không thấp, thậm chí chia cho 171 giờ như mức trung bình của khu vực thì lương còn cao hơn khu vực. Như vậy cho thấy, ngân sách lãng phí một lượng lớn tiền bạc.

Tại sao lại có 700 giờ lãng phí này? Đó là do động cơ của bộ máy làm việc, bởi càng kéo dài thời gian giải quyết một sự vụ, cho dù năng suất thấp thì thu nhập cao hơn. Và cũng bởi, khi "ngâm tôm" công việc, DN muốn được giải quyết nhanh thì phải chi tiền dịch vụ. Một bên muốn tăng thu nhập thì giảm năng suất bằng cách kéo dài thời gian thực hiện công việc, bên kia muốn giảm thời gian được giải quyết công việc thì phải tăng chi phí. Đây là vấn đề ai cũng đoán lờ mờ là có, tuy không phải là mọi người đều thế. Động lực méo mó như thế đấy.

Vì sao động lực méo mó như thế, một hiện tượng ai cũng lờ mờ biết về bản chất lợi ích cá nhân, cục bộ, lại có thể kéo dài lâu thế, thưa ông?

Động lực đó vẫn còn vì trong bộ máy chưa thể bỏ chuyện “kiếm ăn”. Vì không có áp lực buộc mỗi người phải thay đổi. Vừa rồi nhóm chuyên gia cũng có khuyến nghị với Thủ tướng rằng, để cải cách bộ máy hành chính đạt thực chất, không phải chỉ đưa mục tiêu chung chung mà phải đặt ra đích thời gian cho thực hiện và phải gắn với trách nhiệm.

Ngành Hải quan được đánh giá đã có nhiều nỗ lực cải cách thủ tục hành chính xuất nhập khẩu cho DN

Nhớ lại câu chuyện giảm giờ nộp thuế, Thủ tướng đã hỏi trực tiếp lãnh đạo ngành đến cuối năm có làm được không, nếu thấy làm được thì phải cam kết làm được, làm không được phải chịu trách nhiệm, không được đứng ở vị trí đó nữa.

Vấn đề cổ phần hóa cũng thế, khi Thủ tướng Chính phủ tuyên bố “không làm được chuyển công tác khác” và lãnh đạo ngành cũng chỉ đạo như thế là có bước chuyển ngay.

Trước đó thì do hệ thống điều hành của Việt Nam gắn với trách nhiệm của tập thể, cá nhân không chịu trách nhiệm.

Ông nói vậy có phải là muốn tái cơ cấu nền kinh tế, muốn cải cách thành công, phải tái cơ cấu bộ máy?

Bộ máy phải được tái cơ cấu thì mới lãnh đạo được quá trình tái cơ cấu. Người lãnh đạo khi buộc phải lựa chọn hoặc phải cải cách để giữ được cương vị lãnh đạo hoặc vì lợi ích. Cốt lõi của cái hệ thống điều hành đơn giản thôi - là trách nhiệm cá nhân. Mọi việc, ở mọi vị trí được gắn với trách nhiệm cá nhân và chức năng bộ máy được quy định rõ ràng, người đảm nhiệm phải chịu trách nhiệm chức năng được quy định đó.

Năm 2015 này phải tập trung cải cách bộ máy theo hướng này, gắn với thay đổi thể chế. Có thể nói bộ máy trước đây chỉ là giải quyết việc làm, không phải là vì chất lượng và hiệu quả của mỗi việc cần làm và phải làm. Thế cho nên bộ máy càng đông người thì công việc càng không chạy, mà càng không chạy được có nghĩa là phải cần thêm người, nhưng cứ càng thêm người thì càng không chạy và là một vòng luẩn quẩn.

Đang còn nhiều ý kiến về mức độ "thị trường" của Việt Nam và sự can thiệp quá tay của Nhà nước vào thị trường. Nhưng một phía lại hay phê phán tại Nhà nước, trách nhiệm của Nhà nước. Cụ thể như chuyện can thiệp giá vận tải với biến động giá xăng dầu mới đây?

Bước chuyển đổi sang thị trường thì hơi chậm vì yếu quá và khi yếu mà chuyển nhanh thì rất nhiều rủi ro. Nếu tự do mạnh hơn theo thị trường với mức độ vượt khả năng kiểm soát của bộ máy thì nguy hiểm, không thể tự do mạnh mà năng lực quản lý còn hạn chế. Nói thế không phải là cứ chậm chuyển theo thị trường để giảm rủi ro mà phải là tạo sức ép cho việc nâng cao năng lực bộ máy, cải cách thể chế và phải đặt tọa độ đột phá là trách nhiệm cá nhân để nâng cao hiệu quả quản lý. Khi đã theo thị trường mà không có cơ chế điều tiết, giám sát hiệu quả là nguy hiểm.

Vấn đề phải là cải cách thể chế. Thực hiện và đúc kết thành cơ chế.

Xin cảm ơn ông!