Xuất khẩu gỗ: Bao giờ hết nghịch lý

Theo số liệu của Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản 6 tháng đầu năm 2012 đạt 2,319 tỷ USD, tăng 25,9% so với cùng kỳ 2011. Trong đó, xuất khẩu gỗ vào thị trường Trung Quốc tăng 35,3%, vào thị trường Mỹ tăng 32,3% và thị trường Nhật Bản tăng 25,5% so với cùng kỳ năm ngoái...

Ảnh: MH

Tuy nhiên, trong thực tế do quá phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, nên mặc dù kim ngạch xuất khẩu tăng, nhưng lợi nhuận của các DN chế biến xuất khẩu gỗ trong nước lại đang giảm dần. Theo các chuyên gia kinh tế, ước tính ngành chế biến gỗ xuất khẩu của Việt Nam đang phải nhập khẩu đến 80% nguyên liệu. Từ đầu năm 2012 đến nay, Việt Nam nhập khẩu khoảng 600 triệu USD nguyên liệu cho ngành sản xuất gỗ, tăng hơn 29% so với cùng kỳ. Do những biến động trên thị trường gỗ thế giới, DN trong nước đang phải nhập khẩu gỗ nguyên liệu với giá tương đối cao. Điều này, khiến nhà sản xuất phải tăng giá bán để cân đối thu chi. Khi lợi nhuận đạt thấp, DN không mặn mà đầu tư, đổi mới công nghệ. Hệ quả, DN xuất khẩu gỗ Việt Nam ngày càng bất lợi khi cạnh tranh với các "đối thủ". Hiện, có đến 50% DN xuất khẩu gỗ trên địa bàn Đắk Lắk, Gia Lai, hay Bình Định... - những địa phương có truyền thống về xuất khẩu gỗ - đang gặp khó, 30% kinh doanh hòa vốn, chỉ khoảng 15% có lợi nhuận ở mức thấp...

Có một điều nghịch lý, mặc dù DN xuất khẩu gỗ trong nước đang phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu ngoại nhập. Nhưng, Việt Nam lại là một trong những nước xuất khẩu nguyên liệu dăm gỗ đứng đầu thế giới. Năm 2011, xuất khẩu dăm gỗ thiết lập kỷ lục với 5,4 triệu tấn, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu mặt hàng này lớn nhất thế giới. Xuất khẩu dăm gỗ bạch đàn, keo lai hiện nay của Việt Nam đã tăng gấp hơn 10 lần trong một thập kỷ vừa qua. Tại nhiều cảng ở khu vực miền Trung như: Vũng Áng (Hà Tĩnh), Chân Mây (Thừa Thiên - Huế), Kỳ Hà (Quảng Nam) hay Dung Quất (Quảng Ngãi)... thường xuyên có các chuyến tàu cập cảng để vận chuyển dăm gỗ đến thị trường Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc...

Trong khi, giá xuất khẩu dăm gỗ của Việt Nam sang các thị trường Trung Quốc và Nhật Bản chỉ khoảng 110-120 USD/tấn thì giá nhập khẩu bột giấy từ các nước này về Việt Nam lại lên đến 1.000 USD/tấn. Trước việc "chảy máu" nguyên liệu này, nhiều DN chế biến, xuất khẩu gỗ trong nước đã từng lên tiếng lo ngại việc xuất khẩu ồ ạt dăm gỗ sẽ càng làm tăng áp lực thiếu nguyên liệu, vốn đã rất trầm trọng. Nhưng, cho đến nay dường như vẫn chưa có sự can thiệp "mạnh tay" quyết liệt nào của cơ quan chức năng.

Bên cạnh những nghịch lý về nguồn nguyên liệu, hiện xuất khẩu gỗ của Việt Nam chủ yếu tập trung vào 2 thị trường chính là Hoa Kỳ và EU. Nhưng, tại 2 thị trường truyền thống này đang gặp nhiều khó khăn do các chính sách bảo hộ... Luật Lacey của Hoa Kỳ đã áp dụng cho mặt hàng gỗ của Việt Nam từ tháng 10/2010 và Quy chế mới của EU về tính hợp pháp của gỗ có hiệu lực vào tháng 3/2013. Điều này gây không ít khó khăn cho các DN chế biến, xuất khẩu gỗ. Bởi, nguyên liệu gỗ từ trong nước không đủ chứng chỉ quản lý rừng của Hội đồng Rừng quốc tế. Còn gỗ nhập khẩu không dễ kiểm soát được nguồn gốc, khi xuất khẩu sản phẩm dễ vướng phải các rào cản...

Trước nhiều khó khăn bủa vây, không ít DN sản xuất chế biến xuất khẩu gỗ trong nước đang quay về “khai thác” thị trường nội địa. Nhiều DN đã thay đổi chiến lược sản xuất, kinh doanh của mình, chủ động xây dựng hệ thống phân phối, bán lẻ sản phẩm ở trong nước. Theo chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, trong bối cảnh hiện nay, các DN cần phát triển thị trường trong nước. Bởi, thị trường này còn nhiều chỗ trống. Tuy nhiên DN phải xem đây là thị trường chiến lược lâu dài, chứ không phải vì xuất khẩu khó khăn mới tính chuyện mang hàng về bán trong nước. Khai thác tốt thị trường trong nước sẽ hạn chế được rủi ro cho DN xuất khẩu gỗ khi thị trường thế giới gặp khó như hiện nay.

Hồng Xuân