Hợp tác công tư để thực hiện chiến lược vaccine
10:00 | 28/06/2021
Ttheo các chuyên gia, để có sự phát triển chủ động và bền vững Chính phủ cần đầu tư cho một chiến lược vaccine bài bản và dài hơi. Theo đó cần áp dụng mô hình hợp tác công tư (PPP) trong chiến lược vaccine; Chính phủ đầu tư và khuyến khích tư nhân nghiên cứu phát triển vaccine, tạo điều kiện để khu vực tư nhân thành lập các trung tâm nghiên cứu.
Áp dụng tình trạng khẩn cấp
Đại dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp tại nhiều địa phương và theo các chuyên gia, nếu chưa đạt được miễn dịch cộng đồng sẽ rất khó kiểm soát được dịch bệnh. Trong khi kinh tế và y tế là hai mặt không thể tách rời nhau. Chỉ khi khống chế được dịch, kinh tế mới khả quan. Bài toán khó hiện nay là từ nay đến đầu năm 2022 có đủ vaccine để tiêm cho 75 triệu người dân Việt Nam, tức là tương đương với 150 triệu mũi tiêm an toàn.
Mặc dù Chính phủ và Bộ Y tế đã chủ động và tích cực tiếp cận với các nguồn vaccine từ tháng 10/2020, đã đàm phán và đạt được thỏa thuận cung cấp khoảng 70 triệu liều vaccine nên khi đó đã khá yên tâm. Nhưng đáng tiếc lượng vaccine đã cam kết về đến Việt Nam rất nhỏ giọt, đã không đúng số lượng và thời gian như dự tính ban đầu. Trong bối cảnh cuộc tranh mua vaccine trên toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, các nước giàu sẵn sàng bỏ tiền ngay mua giá cao để lấy vaccine, còn Việt Nam dù đã đạt được thỏa thuận nhưng Chính phủ không thể trả tiền ngay vì phải thực hiện theo quy trình và quy định chặt chẽ về mua sắm công.
Theo TS. Vũ Thành Tự Anh - Giám đốc Trường Chính sách công & Quản lý Fulbright, việc mua, và tiêm vaccine có nhiều điều chưa có tiền lệ, và thực tế đã cho thấy trong hệ thống pháp lý vẫn có những khiếm khuyết, có những kẽ hở làm cho chúng ta chưa có cơ chế để chủ động hơn trong vấn đề vaccine. Vậy để thành công chiến lược vaccine thì cần sửa các khiếm khuyết này như thế nào để môi trường pháp lý của Việt Nam phù hợp và tạo thuận lợi cho chiến lược vaccine?
PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa - Giám đốc chương trình thạc sĩ chính sách công, Đại học Fulbright Việt Nam cho rằng, đại dịch Covid-19 đặt Việt Nam và cả thế giới vào tình trạng khẩn cấp, buộc tất cả các nước trên thế giới đã hành động, điều hành với tình trạng khẩn cấp. Việt Nam đã có Pháp lệnh về tình trạng khẩn cấp. Nhưng hơn một năm chống Covid-19 với những thời điểm nguy hiểm và căng thẳng, nhưng Việt Nam không áp dụng Pháp lệnh về tình trạng khẩn cấp này.
Tình trạng khẩn cấp tức là tình trạng không bình thường dẫn đến quyền lực được chuyển một cách rất đặc biệt là trao quyền lớn Thủ tướng cho cơ quan hành pháp những quyền để kịp quyết định vượt qua quy định và quyền hạn bình thường. Do không áp dụng tình trạng khẩn cấp, nên dù đã đàm phán về vaccine xong từ quý III/2020, nhưng Chính phủ không trả ngay tiền vaccine được mà phải tuân theo quy trình thủ tục mua sắm công chặt chẽ. Trong khi đó trên thế giới đang là một cuộc tranh mua vaccine.
Thúc đẩy PPP trong chiến lược vaccine
Chính phủ cũng đã mở cửa để các địa phương và các doanh nghiệp cùng lo để có đủ vaccine tiêm cho người dân trong thời gian sớm nhất. Nhưng vaccine không phải là hàng hóa thương mại. “Chính phủ mua thì thủ tục hành chính rườm rà nên mất thời gian. Doanh nghiệp hay các tổ chức mua thì nhanh vì không phải thực hiện nhiều thủ tục như mua sắm công, nhưng hiện nay các hãng vaccine chỉ đàm phán với Chính phủ. Bên cạnh đó là làm sao để vaccine mà các doanh nghiệp, các tổ chức mua đảm bảo chất lượng, đảm bảo an toàn. Đưa ra lời giải cho bài toán vaccine”, ông Nguyễn Xuân Thành - Giảng viên cao cấp của Fulbright cho biết và khuyến nghị: Nên sử dụng hợp đồng ba bên bao gồm nhà nước, doanh nghiệp hay tổ chức hoặc cá nhân mua vaccine và bên bán vaccine.
Vaccine không chỉ là vấn đề y tế mà còn là vấn đề kinh tế, vấn đề chính trị và xã hội… Trong tương lai có thể sẽ có nhiều dịch bệnh khác. Bởi vậy theo các chuyên gia, để có sự phát triển chủ động và bền vững Chính phủ cần đầu tư cho một chiến lược vaccine bài bản và dài hơi. Theo đó cần áp dụng mô hình hợp tác công tư (PPP) trong chiến lược vaccine; Chính phủ đầu tư và khuyến khích tư nhân nghiên cứu phát triển vaccine, tạo điều kiện để khu vực tư nhân thành lập các trung tâm nghiên cứu.
TS. Nguyễn Thu Anh - Giám đốc Quốc gia, Viện Nghiên cứu Y Khoa Woolcock tại Việt Nam - Giảng viên Lâm sàng cao cấp, Đại học Sydney (Úc) cho rằng, Chính phủ cần đầu tư từ hạ tầng đến công nghệ, đầu tư nhân lực và vật lực; đầu tư cho cả chuỗi cung ứng đi kèm để nghiên cứu ra vaccine là có thể nhanh chóng sản xuất được vaccine. Bên cạnh đó, “vì việc phát triển vaccine có thể thất bại và tỷ lệ thất bại khá cao nên cần đầu tư rất lớn, nên chúng ta cần có đầu tư công và khuyến khích khối tư nhân tham gia và được tiếp cận với chương trình đầu tư công để phát triển vaccine”, TS. Nguyễn Thu Anh nêu ý kiến.
Còn theo chuyên gia Nguyễn Xuân Thành, trong đầu tư công cần dành một khoản đầu tư cho việc nghiên cứu và phát triển vaccine. Nhưng đầu tư không phải theo cách nhà nước lập dự án về vaccine mà dùng tiền đầu tư công đầu tư cho các viện, các trung tâm nghiên cứu và sản xuất vaccine.
PGS.TS.Phạm Duy Nghĩa đề nghị, cần nghiên cứu để ban hành đạo luật về quản lý, đầu tư, điều hành vaccine bao gồm từ thúc đẩy nghiên cứu, tài trợ cho nghiên cứu đến giám sát nghiên cứu, đánh giá và đưa vào lưu hành, tổ chức tiêm… Bên cạnh đó cũng cần nghiên cứu để ban hành đạo luật về tình trạng khẩn cấp.
Tri Nhân