Chuyện chưa kể về làm luật
08:00 | 20/02/2018
Chỉ sau khoảng nửa năm Nghị quyết 42 có hiệu lực đã cho thấy những kết quả ban đầu đáng khích lệ, góp phần làm ổn định thị trường tiền tệ, giúp giảm nhanh tỷ lệ nợ xấu của các TCTD để tạo tiền đề giảm lãi suất cho vay.
Mở đường mua bán nợ xấu theo giá thị trường | |
Giải pháp đồng bộ, thúc đẩy xử lý nợ xấu hiệu quả | |
Khi Nghị quyết 42 vào thực tiễn |
2017 có thể nói là một năm thành công trong công tác hoàn thiện và xây dựng thể chế, các văn bản pháp quy trong lĩnh vực tiền tệ, gồm Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các TCTD, Nghị quyết về thí điểm xử lý nợ xấu của các TCTD và Đề án Cơ cấu lại hệ thống TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020 đã được Quốc hội và Chính phủ thông qua.
Ít người biết rằng, để có được các kết quả này, ban soạn thảo và những người có liên quan đã trải qua những ngày làm việc căng thẳng, “va đập” quan điểm như thế nào. Để rồi, từ các ý kiến trái chiều, qua trao đổi, thảo luận đã đi đến thống nhất để cùng nhìn về một hướng là tháo gỡ các nút thắt về pháp lý, khơi thông nguồn lực đang tắc nghẽn trong hệ thống các TCTD để đưa vào nền kinh tế.
Nghị quyết 42 được ban hành tạo hành lang pháp lý quan trọng cho XLNX của các ngân hàng |
Từ nhận diện điểm nghẽn
Trong các năm trước, đặc biệt từ 2012-2015, các nhà nghiên cứu cũng như đại biểu Quốc hội luôn có sự không thống nhất về tỷ lệ nợ xấu của các TCTD Việt Nam mà cơ quan quản lý nhà nước, ở đây là NHNN và Chính phủ, công bố. Vì vậy, tại nhiều kỳ họp Quốc hội, việc chất vấn Thống đốc NHNN giai đoan 2011-2016 và Thủ tướng Chính phủ, vấn đề an toàn của các TCTD luôn được đặt ra.
Ngay sau khi Quốc hội khoá XIV thông qua các thành viên Chính phủ nhiệm kỳ 2016-2021, những người được giao trọng trách điều hành chính sách tiền tệ ở các cơ quan trong bộ máy nhà nước đã ngồi lại với nhau và xác định phải làm một việc gì đó thật căn cơ để tạo sự chuyển biến đột phá cho các TCTD.
Mục tiêu khác được đặt ra là làm thế nào để có thể xử lý theo tinh thần ít đòi hỏi nguồn lực nhà nước nhất, hạn chế thấp nhất việc làm xáo động hệ thống văn bản pháp luật hiện hành trong lĩnh vực phá sản, Bộ luật Dân sự và đặc biệt là Hiến pháp 2013. Các kinh nghiệm xử lý TCTD yếu kém những năm trước và việc thực hiện Đề án cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 1 được đem ra phân tích và mổ xẻ trên tất cả các góc cạnh pháp lý và kinh tế.
Đến cuối năm 2016, những người hoạch định chính sách tiền tệ của cả Chính phủ, Quốc hội, các chuyên gia đều đi đến thống nhất cần tiến hành cải tổ hệ thống tiền tệ ngay từ các TCTD, theo hướng: các TCTD phải chủ động hơn nữa trong việc nâng cao an toàn của chính bản thân mình, để từ đó NHNN bằng các biện pháp nghiệp vụ như nới room tín dụng, cho vay trên thị trường 2… sẽ tham gia hỗ trợ các NHTM trong việc xử lý nợ xấu.
Đặc biệt, qua phân tích hoạt động của Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam (VAMC), được thành lập từ năm 2014, chúng tôi phát hiện các tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu thường không có tính thanh khoản cao.
Các TCTD giữ lại những tài sản này, dù là cố tình hay do khó khăn về mặt thủ tục, đều có chung một báo cáo: “Các con nợ hiện đang tận dụng khoảng trống pháp lý trong giao dịch dân sự và kinh tế, lợi dụng chủ trương của Đảng và Nhà nước là đảm bảo quyền lợi của người gửi tiền trong mọi tình huống, từ đó gây sức ép ngược lên các TCTD”.
Bên cạnh đó, một số cơ quan còn e ngại việc thu hồi tài sản bảo đảm của con nợ chây ì do lo ngại vi phạm quyền con người được quy định cụ thể trong Hiến pháp 2013 về quyền có chỗ ở, về sở hữu tài sản.
Sau khi phát hiện được vấn đề, NHNN với tư cách là cơ quan chủ trì đã soạn thảo một văn bản pháp lý thừa ủy quyền của Chính phủ trình ra Quốc hội. Dự kiến ban đầu dự thảo luật có tên gọi là Luật Xử lý các TCTD yếu kém. Các chuyên gia của nhiều cơ quan đã được huy động, không kể ngày nghỉ, làm thêm giờ để xây dựng dự thảo luật.
Đầu năm 2017, cơ quan chủ trì soạn thảo tổ chức một buổi làm việc diện hẹp với lãnh đạo của cơ quan chủ trì thẩm tra. Thành phần tham dự rất hạn chế, ngay cả một vụ cũng chỉ được cử một lãnh đạo tham dự. Phía các cơ quan chủ trì thẩm tra là các đồng chí lãnh đạo các Uỷ ban Kinh tế, Uỷ ban Tài chính - Ngân sách và Uỷ ban Pháp luật của Quốc hội.
Tại buổi làm việc rất hẹp này, sau khi nghe ý kiến trình bày của cơ quan soạn thảo là NHNN, các chuyên gia và đại biểu đã thảo luận rất sâu về tính pháp lý, tính tương thích và sơ bộ đánh giá tác động của dự thảo luật đối với hệ thống pháp luật của nước ta và đối với hệ thống các TCTD, cũng như tác động lên mối quan hệ giữa chủ nợ và con nợ.
Trên cơ sở dự thảo Luật, đại diện Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội đề xuất phương án tách luật ra làm hai dự thảo. Thứ nhất là dự thảo nghị quyết của Quốc hội có giá trị như một đạo luật, nhưng phạm vi thực hiện hẹp hơn, thời gian thực hiện có thể khống chế và sau một thời gian thực thi có thể luật hoá. Các vấn đề còn lại của dự thảo luật xử lý các TCTD yếu kém sẽ được nghiên cứu và chuyển vào Luật Các TCTD để cho phù hợp với tính bền vững, ổn định lâu dài của hệ thống pháp luật.
Nghị quyết 42 được thông qua như là một hồi chuông nhắc nhở cả hai phía, người cho vay và người vay; trách nhiệm của mình trước nền kinh tế, trước xã hội để đảm bảo thực hiện đúng các cam kết giữa hai chủ thể dân sự về một vấn đề kinh tế, tránh tình trạng do không thực hiện đúng cam kết mà gây khó khăn cho đối tác. |
Những ngày chật vật “thai nghén”
Qua thảo luận tại hội nghị, các đại biểu thống nhất sẽ xây dựng cả hai phương án; bao gồm một luật, một dự thảo luật về tái cơ cấu các TCTD và hướng thứ hai là xây dựng một nghị quyết về xử lý tài sản đảm bảo của các TCTD và sửa đổi Luật Các TCTD theo hướng áp dụng Luật Phá sản, làm rõ hơn trình tự thủ tục xử lý các TCTD yếu kém. Bắt đầu từ đây là cuộc chạy đua về thời gian để kịp trình ra Chính phủ và xin ý kiến của Bộ Chính trị, sau đó xin ý kiến của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội. Ban soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra làm việc liên tục, không có ngày nghỉ, kể cả thứ Bảy, Chủ nhật và ngày thường không bao giờ kết thúc trước 21 giờ.
Giữa lúc tiến độ đang căng thẳng thì Tết Nguyên đán lại ập đến. Trong lúc mọi người nô nức đi sắm Tết thì nhóm chuyên gia vẫn miệt mài làm việc. Nhờ đó, đầu tháng 3/2017, cả 2 phương án đã được hoàn chỉnh, có thể sẵn sàng trình lên các cấp có thẩm quyền. Và đến đây, một giai đoạn mới bắt đầu vô cùng căng thẳng, tranh cãi đến cùng về pháp lý và các yếu tố kinh tế. Việc đầu tiên là phải vượt qua cửa ải Hội đồng Thẩm định của Bộ Tư pháp. Việc thuyết phục Hội đồng theo phương án một luật hay cả luật và một nghị quyết là rất khó khăn.
Tại các phiên họp của Hội đồng, trực tiếp Tổ trưởng Tổ biên tập và Lãnh đạo cơ quan chủ trì thẩm tra cùng tham gia. Các vấn đề về pháp lý đã được các thành viên Hội đồng cân nhắc, nhưng bước đầu vẫn kết luận là tiếp tục trình ra hai phương án. Trong suốt tháng 3/2017, các vấn đề về tính hợp hiến và hợp pháp của các biện pháp được áp dụng trong quá khứ xử lý các TCTD yếu kém và các biện pháp dự kiến sẽ áp dụng trong dự thảo được lần lượt đặt ra.
Sang đầu tháng 4/2017, phương án một luật và một nghị quyết dần thắng thế, bởi tính khả thi của nghị quyết là không phá vỡ sự ổn định của hệ thống pháp luật hiện hành, trong khi vẫn tận dụng được các luật đang có hiệu lực và đặc biệt là có thể áp dụng phương thức rút gọn trình ban hành nghị quyết trong một kỳ họp, đảm bảo yếu tố cấp bách của vấn đề. Nghị quyết cũng có ưu điểm là khống chế đối tượng tác động, thời gian và không gian áp dụng quy phạm pháp luật tương đối cụ thể, dễ hướng dẫn thực thi. Nó có tính chất như là áp dụng thí điểm các biện pháp mạnh để định hướng cho chính sách tiền tệ đi theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, nhưng đồng thời cũng tôn trọng thực tế khách quan của một nền kinh tế đang chuyển đổi và một xã hội đang dần thực hiện công nghiệp hoá.
Tại kỳ họp tháng 4 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, các vấn đề thủ tục về bổ sung vào Chương trình Xây dựng luật và pháp lệnh năm 2017 đã được đặt ra, nhằm đảm bảo trình tự ban hành văn bản quy phạm pháp luật tuân thủ các quy định hiện hữu. Cũng bắt đầu từ đó, cơ quan soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra phối hợp cùng nhau hoàn thiện dự thảo nghị quyết theo phương án rút gọn, thông qua tại một kỳ họp và trình sửa Luật Các TCTD theo trình tự thông thường là qua 2 kỳ họp.
Nhiệm vụ quan trọng nhất của thời gian này chính là phải giải trình được với các cơ quan có thẩm quyền rằng, việc xử lý tài sản bảo đảm của các khoản nợ xấu của các TCTD không vi phạm quyền có chỗ ở, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, đảm bảo an ninh trật tự tại địa phương có tài sản phải xử lý, đảm bảo tính nhân văn xã hội chủ nghĩa.
Việc xử lý tài sản bảo đảm các khoản nợ xấu của các TCTD không vi phạm quyền có chỗ ở, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, đảm bảo an ninh trật tự tại địa phương có tài sản phải xử lý, đảm bảo tính nhân văn xã hội chủ nghĩa. |
Gian nan “vượt cạn” thành công
Nhờ có đội ngũ chuyên gia giỏi, các thành viên tận tâm, cơ quan có thẩm quyền đã thống nhất về cơ bản các đề xuất của ban soạn thảo và ý kiến phản biện của cơ quan chủ trì thẩm tra. Một cửa ải vô cùng khó khăn khác lại được vượt qua.
Con đường đưa dự thảo luật và dự thảo nghị quyết ra Quốc hội đã rộng mở. Lúc này, công tác truyền thông lại được đặt lên hàng đầu. Đó là phải làm sao để người dân, trong đó có các đại biểu Quốc hội - những người trực tiếp bấm nút thông qua hai dự thảo - hiểu được tính cấp thiết của những văn bản pháp luật này đối với nền kinh tế.
Việc tiếp cận với các đại biểu Quốc hội để giải trình các vấn đề cốt lõi được lên kế hoạch chi tiết. Cơ quan chủ trì thẩm tra chịu trách nhiệm sẵn sàng cung cấp thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng, phối hợp cùng ban soạn thảo tổ chức mời các chuyên gia của các lĩnh vực tham gia hội thảo, thuyết trình cùng với các đại biểu Quốc hội.
Do thời gian eo hẹp của kỳ họp, các đại biểu Quốc hội đã chấp thuận hội thảo ngoài giờ họp. Không khí khẩn trương bao trùm và không ai muốn để xảy ra bất cứ một sai sót nào, vì những ngày thảo luận tại hội trường đã đến rất gần.
Những tưởng mọi việc diễn ra suôn sẻ, không ngờ một tình huống đột xuất xảy ra. Một diễn giả quá nhiệt tình đã nói hết suy nghĩ trước các đại biểu, gây nên hiểu lầm là cố tình gây áp lực lên các đại biểu Quốc hội. Ngay tại hội thảo, nhiều lãnh đạo các đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu đã đứng lên phản đối. Tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”.
Ngay sau đó, cơ quan chủ trì thẩm tra phải phối hợp với báo Đại biểu nhân dân - cơ quan ngôn luận của Quốc hội - liên tục có các bài viết giải thích từng vấn đề mà qua hai buổi hội thảo các đại biểu Quốc hội đã chất vấn và thảo luận. Cơ quan soạn thảo cũng chủ động mời các chuyên gia trả lời phỏng vấn và viết bài ở các báo ngành để góp phần đưa thông tin chính xác đến các đại biểu Quốc hội và tạo sự đồng thuận của xã hội.
Sau những nỗ lực không mệt mỏi của ban soạn thảo và cơ quan chủ trì thẩm tra, các đại biểu Quốc hội đã bấm nút thông qua việc bổ sung vào Chương trình Xây dựng luật và pháp lệnh năm 2017 cả nghị quyết theo chương trình rút gọn tại kỳ họp thứ 3 và dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các TCTD tại kỳ họp thứ 4.
Các thành viên trong ban soạn thảo thở phào nhẹ nhõm. Vì như vậy trong 3 tuần còn lại của kỳ họp Quốc hội lần thứ 3 sẽ có đủ thời gian tiếp thu ý kiến thảo luận của đại biểu Quốc hội tại tổ và hội trường để hoàn thiện bản dự thảo nghị quyết tốt nhất, tiếp thu tối đa các ý kiến xác đáng của đại biểu Quốc hội, trình Quốc hội thông qua vào cuối kỳ họp. Nhờ đó, Nghị quyết số 42/2017/QH14 về thí điểm xử lý nợ xấu của các TCTD đã được thông qua với số phiếu rất cao.
Việc Nghị quyết được ban hành chứng tỏ các cơ quan cao nhất về xây dựng pháp luật đã hiểu được những khó khăn, vướng mắc trong vận hành chính sách tiền tệ ở nước ta. Nghị quyết được thông qua như là một hồi chuông nhắc nhở cả hai phía, người cho vay và người vay, trách nhiệm của mình trước nền kinh tế, trước xã hội để đảm bảo thực hiện đúng các cam kết giữa hai chủ thể dân sự về một vấn đề kinh tế, tránh tình trạng do không thực hiện đúng cam kết mà gây khó khăn cho đối tác.
Việc triển khai nghị quyết cũng được NHNN tiến hành rất thận trọng và bài bản. Thời gian đầu là tổ chức giới thiệu nghị quyết và chọn ra một số TCTD với một số món nợ xấu có tài sản bảo đảm để thực hiện thí điểm, từ đó rút kinh nghiệm phát triển ra toàn bộ hệ thống.
Chỉ sau khoảng nửa năm Nghị quyết có hiệu lực đã cho thấy những kết quả ban đầu đáng khích lệ, góp phần làm ổn định thị trường tiền tệ, giúp giảm nhanh tỷ lệ nợ xấu của các TCTD để tạo tiền đề giảm lãi suất cho vay. Để Quốc hội ban hành Nghị quyết 42 và thông qua Luật sửa đổi bổ sung một số điều Luật Các TCTD kịp thời là sự nỗ lực của những cá nhân, tập thể đã miệt mài nghiên cứu, không quản ngại vất vả, bất đồng quan điểm, dũng cảm bảo vệ ý kiến của mình. Nó đánh dấu sự phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan trong cùng một hệ thống để bộ máy nhà nước vận hành trơn tru, có hiệu quả.
Nhân dịp Xuân Mậu Tuất 2018, xin kể vắn tắt câu chuyện về quá trình làm luật thay một lời tri ân tới các đồng nghiệp.
TS. Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội