Tết Thanh minh ở Cao Bằng
08:57 | 26/03/2020
Hình ảnh những con người quây quần bên nhau, những mâm cúng sản vật địa phương nhiều màu sắc xếp nối dài nằm cạnh nhau, những cây nêu giấy đầy màu sắc tung bay trong gió báo hiệu con cháu đã hoàn tất lễ tảo mộ cho người đã khuất… Tất cả đã gợi nên một truyền thống, tập tục tốt đẹp của dân tộc Tày-Nùng Cao Bằng.
Sau Tết Nguyên đán, người dân Cao Bằng bắt đầu chăm lo cho mùa vụ mới, nhà nhổ mạ trồng lúa, nhà lên rẫy trồng ngô, cứ chăm chỉ làm nương, làm rẫy, chẳng mấy chốc đã sang tháng Ba. Tháng Ba âm lịch, người dân nơi đây có một cái tết quan trọng trong năm. Đó là tết “so slam, bươn slam” tết tảo mộ hay còn gọi là tết Thanh minh (mùng Ba tháng Ba âm lịch). Đây là một dịp đặc biệt để con cháu tri ân, tưởng nhớ công lao tổ tiên, những người đã khuất. Đồng thời, ngày lễ cũng là dịp để người thân, họ hàng quây quần bên nhau. Bởi vậy, dù ai có làm ăn xa xứ đến đâu cũng đều cố gắng thu xếp trở về quê hương trong ngày tết này.
Tết tảo mộ thường diễn ra trong tiết trời và không khí ấm áp, tươi vui. Khi cái giá lạnh mùa đông non cao đã đi qua, mùa xuân tràn về cũng dần trôi qua, có chút nắng hây hẩy hơi nóng báo hiệu mùa hè đến, thì lúc này, ở khắp các sườn đồi, những sườn núi hay những bãi đất thoai thoải cao rộng, người dân tập trung như ngày hội. Khác với tập tục của người Kinh, người Tày, Nùng ở Cao Bằng thường không đưa di cốt người thân vào trong nghĩa trang, mà chôn cất trong một mảnh đất chung của dòng họ. Mảnh đất ấy nằm trên địa hình cao và bằng phẳng, rộng rãi, bao quanh là cây cối, thiên nhiên. Đến đây, con cháu không có cảm giác đến một không gian thâm u, lạnh lẽo mà cảm thấy thoải mái trong một không gian thoáng đãng, bình yên, chan hòa với thiên nhiên.
Tết thanh minh có vai trò quan trọng trong đời sống của người Tày - Nùng, Cao Bằng |
Mọi người ai nấy đều ăn mặc trang nhã, lịch sự. Những đàn ông, các nam nữ thanh niên đến khu mộ của gia đình từ sớm, thắp hương xin phép thần thổ địa, rồi phát cây cỏ, dọn dẹp lại ngôi mộ sạch sẽ, xới những miếng đất to đẹp để đắp sửa lại những ngôi mộ. Những người lớn tuổi, cao niên, người đứng đầu gia đình sẽ kính cẩn thắp hương lên trước những bia mộ và bày cỗ, rót rượu khấn mời tổ tiên. Con trẻ cũng được đi theo cha mẹ, để biết đến những ngôi mộ của gia đình, dòng họ và cảm nhận được sự nghiêm cẩn, thành kính tổ tiên.
Trước đó, từ sáng sớm tinh mơ, những người chị, người mẹ, người bà trong nhà đã cùng nhau sửa soạn mâm cỗ cúng. Mâm cỗ cúng thường có hai phần, phần cúng trên bàn thờ gia tiên và cúng ngoài mộ. Mâm cỗ cúng của người Tày Nùng ở Cao Bằng thường có những món cơ bản như: xôi ngũ sắc, thịt gà trống, thịt lợn, cá chép rán vàng, măng vầu nhồi thịt nạc lá tỏi, chút hoa quả, bánh trái, rượu gạo, rượu men ngô... Có rất nhiều đồ cúng được sửa soạn từ sản vật quê nhà như: gà vườn, cá chép sông suối hay măng vầu cắt từ vườn, từ rừng. Thế nhưng đặc biệt nhất phải kể đến món xôi ngũ sắc mà người Tày gọi là “khẩu nua đăm đeng”, nghĩa là xôi đỏ đen, nhưng trên thực tế, xôi gồm nhiều màu như: đen, đỏ, xanh, tím, vàng. Tất cả các màu xôi đều được làm từ các loại lá rừng, lá cẩm quê nhà. Ví như màu đen nhưng nhức với mùi thơm cây cỏ đặc trưng được ngâm thổi từ lá cây xau xau, màu vàng tươi làm từ hoa bóoc phón, màu xanh cổ vịt từ lá cẩm giã thêm chút vôi ngâm với gạo nếp, xanh thẫm từ lá cẩm trộn với tro sạch của rơm lúa nếp… Bà nội từng nói với tôi rằng, xôi được nhuộm từ lá rừng không chỉ cho màu sắc đẹp lạ mắt, mà còn ngon và có mùi thơm đặc biệt hòa quyện của gạo nếp và lá rừng, rất tốt với sức khỏe. Đồng bào Cao Bằng cũng không làm bánh trôi, bánh chay để cúng tổ tiên như miền xuôi mà thay vào đó là các loại bánh trái dân tộc như: Bánh trứng kiến, bánh lá ngải…
Tết tảo mộ của người Tày-Nùng Cao Bằng còn là dịp mà họ hàng gặp gỡ nhau đông đủ nhất trong năm. Ngoài phần lễ chính cho tổ tiên, những người đã khuất, con cháu sẽ được tìm hiểu về gốc gác và trật tự của dòng tộc, biết nhớ ơn cội nguồn gốc rễ của mình, biết gắn kết đùm bọc với người trong gia đình, họ hàng, xóm giềng và biết quan tâm, chia sẻ với những số phận khó khăn, cô quạnh. Bên cạnh những ngôi mộ được chăm nom, là những ngôi mộ quạnh vắng, không người thăm viếng, thì người dân sẽ thường cắm những nén hương và đốt chút vàng mã cho những ngôi mộ này.
Hình ảnh những con người quây quần bên nhau, những mâm cúng sản vật địa phương nhiều màu sắc xếp nối dài nằm cạnh nhau, những cây nêu giấy đầy màu sắc tung bay trong gió báo hiệu con cháu đã hoàn tất lễ tảo mộ cho người đã khuất… Tất cả đã gợi nên một truyền thống, tập tục tốt đẹp của dân tộc Tày-Nùng Cao Bằng.
Khánh Hiên