Bài toán nan giải về sinh kế hộ nông thôn
Chính sách cho vay hộ mới thoát nghèo: Hướng tới sinh kế bền vững | |
Vốn chính sách trợ lực sinh kế vùng ven | |
Tạo sinh kế bền vững cho đồng bào thiểu số |
TS. Trần Công Thắng, Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD) chia sẻ, theo kết quả điều tra dân số, năm 2019, 65,6% dân số Việt Nam sinh sống tại khu vực nông thôn. Lao động nông thôn chiếm 67,4% tổng số lao động, trong đó 35,3% là lao động nông nghiệp. Nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong sinh kế hộ gia đình, nhất là các hộ nghèo, nên trong điều kiện chưa có dịch Covid, người dân nông thôn cũng đã là đối tượng chịu nhiều rủi ro.
Đại dịch Covid-19 xuất hiện là đòn giáng thêm vào cuộc sống vốn đã đầy thách thức, rủi ro của người dân nông thôn. Khảo sát nhanh 1.300 hộ nông thôn có hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp của Quỹ Phát triển nông nghiệp quốc tế (IFAD) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tiến hành trong vòng 2 tháng tại 12 tỉnh (Cao Bằng, Bắc Kạn, Hà Giang, Hà Tĩnh, Quảng Trị, Bến Tre, Trà Vinh, Quảng Bình, Ninh Thuận, Khánh Hòa, Đắk Lắk, Đắk Nông) cho thấy, về lâu dài, đại dịch Covid-19 sẽ tiếp tục tác động đến nông nghiệp, nông thôn qua nhiều kênh khác nhau, cả về cấu trúc, nhu cầu và điều kiện thị trường, việc làm và sinh kế hộ gia đình, lẫn cơ cấu thu nhập và chi tiêu, cả các vấn đề an sinh xã hội.
Tạo cơ chế hỗ trợ tốt để người nông dân sống “khỏe” bằng sản phẩm nông nghiệp |
Phần lớn thu nhập của các hộ sản xuất đều bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh. Các hộ có hoạt động phi nông nghiệp bị tác động tiêu cực nhất chiếm 73% bị giảm thu nhập, với mức giảm trung bình 46,8%; bên cạnh đó các hộ có sản xuất kinh doanh công nghiệp cũng giảm nhưng ít hơn. Trong số các hộ sản xuất nông nghiệp, 52% số hộ bị giảm thu nhập, với mức giảm khoảng 30%.
Kết quả khảo sát của Cục Việc làm, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho thấy, một số doanh nghiệp lớn trong nước đã và đang phải cắt giảm hàng ngàn lao động do lượng đơn hàng giảm sút. Một loạt các thị trường lao động nước ngoài lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc… bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 nên ngừng tiếp nhận lao động Việt Nam. Nhiều đơn hàng tuyển dụng, đợt xuất cảnh lao động đều bị tạm dừng. 6 tháng đầu năm 2020, số lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài giảm 39,7%. Trong khi số lao động mất việc làm liên tục gia tăng, đồng thời kết quả giải quyết việc làm trong 6 tháng đầu năm rất thấp, ước tính mới giải quyết việc làm cho 540 nghìn lao động, đạt 36,5% kế hoạch.
TS. Trần Công Thắng nhận định, ngay cả khi Việt Nam bảo vệ được thành quả kiểm soát dịch Covid-19 thì những tác động của đại dịch đối với kinh tế - xã hội Việt Nam, trong đó có nông nghiệp nông thôn vẫn rất lớn và lâu dài. Bởi khủng hoảng do Covid-19 gây ra làm các chuỗi cung ứng nội địa và quốc tế bị phá vỡ cộng với các biện pháp giãn cách xã hội khiến cho sản xuất đình trệ. Khi thị trường xuất khẩu gián đoạn, người tiêu dùng cũng cắt giảm chi tiêu do thu nhập bị ảnh hưởng và lo sợ trước một tương lai chưa chắc chắn, điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập từ nông nghiệp của hộ nông thôn do sức mua yếu, mà còn ảnh hưởng mạnh đến thu nhập phi nông nghiệp do các hoạt động sản xuất dịch vụ ngừng hoạt động. Hơn nữa, nhiều người dân nông thôn đi làm ở các thành phố, các khu công nghiệp đợt này sẽ quay trở về và sẽ tạo áp lực lớn cho chi tiêu chung của hộ, đồng thời giảm các nguồn thu phi nông nghiệp từ bên ngoài.
Để ngành nông nghiệp và khu vực nông thôn vượt qua được những hệ lụy từ đại dịch này, các chuyên gia cho rằng, cần khơi thông thị trường; phát triển, nối dài chuỗi giá trị nông sản nội địa, tạo thêm nhiều giá trị gia tăng cũng như củng cố khả năng thương mại hóa sản phẩm nông nghiệp; đa dạng hóa các kênh và hình thức tiêu thụ nông sản; hỗ trợ đầu tư cho dịch vụ logistics, chế biến sâu; cải thiện môi trường đầu tư chuẩn bị đón đầu tư mới khi có cơ hội…
Trong đó, cần đặc biệt quan tâm tới việc hỗ trợ nông dân và người dân nông thôn, không để ai bị bỏ lại phía sau, đề nghị bổ sung một số đối tượng dân cư nông thôn (nông dân, hộ kinh doanh nhỏ, những người làm việc ở khu vực không chính thức) nhằm đưa vào nhóm được hỗ trợ. Theo đó, mục tiêu hỗ trợ chính sách nhắm vào nông dân, hộ nghèo có nhiều khả năng lan tỏa mạnh hơn, bên cạnh mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội, duy trì ổn định chính trị. Mà nhiều kinh nghiệm, hiểu biết của các chuyên gia, những bài học trong nước và quốc tế từ các chương trình do các tổ chức phát triển rất có giá trị vừa hỗ trợ Việt Nam vượt qua nhiều khó khăn của ngành vừa có thể tận dụng cơ hội từ cuộc khủng hoảng toàn cầu này.
Do khu vực nông nghiệp và nông thôn của Việt Nam đã và đang tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Bên cạnh việc đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và cung cấp nguyên liệu cho phát triển kinh tế, nông thôn cũng là nơi cung cấp nguồn nhân lực dồi dào. Trên thực tế, khu vực nông thôn đang là thị trường rộng lớn để tiêu thụ những sản phẩm của công nghiệp và dịch vụ. Số lượng dân cư khu vực nông thôn tuy có xu hướng giảm nhưng vẫn chiếm tỷ trọng lớn so với khu vực thành phố.