Bản hùng ca Điện Biên qua tranh Panorama

Giới trong nghề cho biết, thuật ngữ “Panorama” (tạm dịch là toàn cảnh) rất thông dụng, nhất là với sự phát triển mạnh mẽ của kỹ thuật nhiếp ảnh. Thế nhưng bản thân từ Panorama lại được dùng lần đầu tiên trong lĩnh vực hội họa, đó là khi họa sĩ người Ireland Robert Barker mô tả một loạt tranh do ông vẽ năm 1792 tại Edinburgh (Scotland) trên một bề mặt không phải hai chiều mà là một trụ tròn. Tranh có thể xoay 360 độ bên trong một kiến trúc xây bằng gạch có mái vòm ở quảng trường Leicester tại London.

Một góc tranh trong tổng thể bức Panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ tại Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ

Với những tác phẩm Panorama hoành tráng, phải cần đến một nhóm họa sĩ cùng thực hiện: người vẽ cảnh, người vẽ bầu trời rộng lớn, người vẽ nhân vật trong tranh. Để tác phẩm thật chân thực, các họa sĩ phải đến tận nơi từng diễn ra câu chuyện hay trận ác chiến để ký họa từng chi tiết, thậm chí hòn đá, bụi cây… Một trong những họa sĩ vẽ tranh Panorama xuất sắc nhất là Franz Alekseyevich Roubaud (1856-1928), ông có tác phẩm vĩ đại vẽ năm 1905 với chiều cao tranh là 14m, chiều dài 115m, mô tả một trong mười cuộc vây hãm lớn nhất trong lịch sử chiến tranh nhân loại. Đó là khi nổ ra cuộc chiến tranh trên bán đảo Crimea, khởi đầu năm 1853 và kết thúc năm 1856 với liên quân Anh - Pháp - Thổ Nhĩ Kỳ chống quân Nga. Bức tranh này hiện được trưng bày tại Bảo tàng tranh Panorama ở Sevastopol.

Trở lại với bức tranh Panorama tái hiện “chiến thắng lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” cách đây 67 năm tại Bảo tàng Chiến thắng Điện Biên Phủ, theo bà Vũ Thị Tuyết Nga, Phó giám đốc bảo tàng, hiện nay bức tranh đã hoàn thiện đến 99%, sẵn sàng phục vụ khách tham quan. Bức tranh không chỉ hứa hẹn giúp người xem cảm thụ nghệ thuật đơn thuần mà còn giúp chúng ta thấy được những hy sinh gian khổ của người lính trên trận chiến Điện Biên Phủ gần 70 năm về trước. Đồng thời là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc cho các thế hệ. Bức tranh không chỉ mang giá trị về lịch sử, là thông điệp về khát vọng hòa bình, tinh thần đoàn kết, đấu tranh kiên cường bất khuất của quân và dân ta mà còn góp phần tạo thêm điểm nhấn trong cẩm nang du lịch, thu hút ngày càng đông du khách đến với Ðiện Biên trong tương lai.

Tác phẩm hội họa này thuộc thể loại lịch sử lớn nhất Đông Nam Á, bắt đầu thực hiện từ tháng 11/2019. Bức tranh có chiều dài 132m, cao 20,5m, đường kính 42m; phần đắp nổi 6m, tổng diện tích bức tranh trên 3.200m2. Tranh được thể hiện bằng chất liệu sơn dầu vẽ trên vải toan - chất liệu được coi là hiệu quả nhất khi vẽ theo trường phái tả thực. Nội dung bức tranh được chia thành 4 trường đoạn: Toàn dân ra trận; Khúc dạo đầu hùng tráng; Cuộc đối đầu lịch sử và Chiến thắng Điện Biên. Tất cả các hình ảnh và sự kiện được xâu chuỗi, kết nối liền mạch theo diễn biến của chiến dịch. Bức tranh không chỉ mang giá trị về lịch sử, về giáo dục truyền thống mà nó còn là một kiệt tác hội họa, tạo cho người xem một cái nhìn đầy đủ, trực quan và sinh động toàn cảnh về Chiến dịch Điện Biên Phủ. Họa sĩ Vi Kiến Thành, Phó chủ tịch Hội đồng nghệ thuật đánh giá đây là tác phẩm hoành tráng không chỉ về quy mô, kích thước mà trên hết là chất lượng nghệ thuật. 4 trường đoạn được thể hiện một cách nhuần nhuyễn, xuyên suốt, khẳng định tính hợp lý của ý tưởng thiết kế bảo tàng dành cho việc thể hiện bức tranh tròn.

Họa sĩ Nguyễn Văn Nghĩa, người thực hiện bức tranh chia sẻ, để vẽ được bức tranh Panorama toàn cảnh chiến dịch Điện Biên Phủ lớn như vậy, các họa sĩ phải đi thực tế rất nhiều nơi và tham khảo nhiều hình ảnh tư liệu cũ, đi những di tích còn lại của Điện Biên để làm sao tái hiện lại một chiến trường Điện Biên Phủ thực tế nhất. Trong quá trình vẽ bức tranh, các họa sĩ cũng phải vẽ đi vẽ lại rất nhiều lần, bởi bức tranh lớn nên không thể vẽ một lần đã thể hiện hết được nội dung và đảm bảo tính mỹ thuật.

Tác phẩm gồm hơn 4.500 nhân vật và khung cảnh hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc được tái hiện một cách chân thực và sống động qua bút pháp tài hoa của khoảng 80 họa sĩ, nghệ nhân. Tranh được được thể hiện lên toàn bộ bề mặt của không gian hình trụ, có đường kính 42m và mái vòm của công trình. Các giai đoạn của Chiến dịch Điện Biên Phủ được thể hiện liên hoàn, kết hợp với các khối nổi và nhiều vật dụng trong chiến tranh được sắp đặt hợp lý đã tạo nên một không gian sống động. Hùng tráng, kỳ vĩ và đầy tự hào là cảm nhận chung của những người đã từng được chiêm ngưỡng bức tranh Panorama tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.

Họa sĩ Nguyễn Văn Mạc, chủ trì bức tranh Panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ cho biết, đề tài về chiến dịch Điện Biên Phủ luôn là nguồn cảm hứng sáng tạo đối với nhiều họa sĩ trong những thập kỷ qua, với không ít tác phẩm hội họa nổi tiếng đã ra đời. Tuy nhiên, những tác phẩm đó mới chỉ dừng ở quy mô nhỏ, do những cá nhân thực hiện. Ý tưởng về một bức tranh quy mô lớn, xứng đáng với tầm vóc của chiến thắng lịch sử bởi vậy vẫn luôn là sự thôi thúc đối với nhiều họa sĩ tâm huyết với đề tài lịch sử này.