Bảo tàng vắng khách: Chuyện chưa bao giờ cũ
Bảo tàng tư nhân nhìn từ hai phía | |
Đừng bỏ quên các giá trị văn hóa |
Hiện thực ảm đạm
Tính đến thời điểm hiện tại, hệ thống bảo tàng Việt Nam đã và đang được củng cố, nâng cấp và phát triển với tổng số 149 bảo tàng (gồm 124 bảo tàng công lập và 25 bảo tàng ngoài công lập), lưu giữ và trưng bày gần 3 triệu tài liệu hiện vật (trong đó có nhiều bảo vật quốc gia và sưu tập hiện vật quý hiếm).
Đầu tư nhiều tiền nhưng vắng khách là Bảo tàng Hà Nội |
Thế nhưng, có quá nhiều bảo tàng hoành tráng nhưng vắng khách bởi thiếu đi cái hồn cốt thật sự của bảo tàng. Nhiều bảo tàng mỗi năm chỉ đón được vài chục lượt khách. Không ít nhà nghiên cứu chỉ ra bảo tàng ở ta mới chủ yếu dừng ở mức trưng bày hiện vật. Mà mục đích và giá trị của bảo tàng không chỉ có vậy, mà trong đó phải thể hiện được cái hồn cốt từ chính những hiện vật đó.
Tức là các hiện vật đó phải “biết nói”, kể được những câu chuyện thật sự, chuyển tải được những thông điệp cho khách xem và sâu xa hơn là con người đời sau. Thế nhưng các bảo tàng đã không làm được điều đó, dẫn đến tình trạng vắng như chùa… bà Đanh.
Không đâu xa, ở ngay Hà Nội - Bảo tàng Hà Nội với tổng vốn đầu tư gần 3.000 tỷ đồng đẹp từ bề ngoài lẫn kiến trúc. Người xem dễ dàng choáng ngợp với không gian ấy nhưng cũng rất nhanh lại thất vọng về nội dung và hiện vật được trưng bày.
Theo tìm hiểu, ở Hà Nội vốn chỉ có bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, bảo tàng Thiên nhiên, bảo tàng Dân tộc học là thu hút được khách. Nguyên do được xác định là bảo tàng Phụ nữ Việt Nam đã năng động tổ chức nhiều sự kiện, bảo tàng Dân tộc học đa dạng và sinh động các hiện vật, còn bảo tàng Thiên nhiên thu hút đối tượng trẻ em do trưng bày “món” mà các em thích chính là sự đa dạng của thế giới động vật.
Chia sẻ bí quyết, Giám đốc bảo tàng Phụ nữ Việt Nam Nguyễn Thị Bích Vân cho hay: “Chúng tôi không ôm đồm, không theo cách thấy gì hay hay là đưa ra trưng bày mà không biết phần trưng bày đó có phù hợp với chức năng của bảo tàng mình hay không. Chúng tôi cũng thường xuyên tổ chức các triển lãm lưu động”.
Đi tìm nguyên nhân
Điều dễ nhận thấy, thực tế chưa có nhiều bảo tàng ở nước ta được xây dựng trên cơ sở các bộ sưu tập hiệt vật bảo tàng có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học cao, có khả năng phản ánh đầy đủ phạm vi và nội dung của bảo tàng.
Vì vậy, nội dung trưng bày của phần lớn các bảo tàng chưa thực sự hấp dẫn do thiếu hiện vật gốc đã phải thay thế bằng bản sao và tài liệu khoa học phụ mang tính chất minh họa các vấn đề lịch sử, văn hóa một cách giản đơn.
Mặt khác, ngày nay với sự phát triển của khoa học - công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin đã đưa tới khả năng đáp ứng ngày càng thuận lợi, nhanh chóng, đa dạng và hấp dẫn các hình thức học tập, khám phá, vui chơi giải trí trên mạng internet, nhất là với thế hệ trẻ. Do đó, bảo tàng chỉ còn là một trong những lựa chọn, trong khi lại chưa đủ hấp dẫn và phù hợp với nhu cầu của các đối tượng công chúng.
Thừa nhận những hạn chế của hệ thống bảo tàng, song ông Phạm Định Phong, Phó cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho hay: “Phải nhìn nhận khách quan rằng, trong những năm qua, hoạt động bảo tàng đã trực tiếp góp phần giáo dục truyền thống, nâng cao tri thức văn hóa, khoa học cho công chúng nói chung, tuổi trẻ học đường nói riêng. Đó chính là đóng góp quan trọng của bảo tàng đối với quá trình đào tạo, bồi dưỡng để phát triển nguồn lực con người - yếu tố có ý nghĩa quyết định thắng lợi của sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế của đất nước”.
Chia sẻ về vấn đề này, PGS.TS. Nguyễn Văn Huy - nguyên Giám đốc bảo tàng Dân tộc học, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia - thì chỉ ra “sai lầm lớn nhất ở ta hiện nay là cơ chế xây dựng. Tức là những đơn vị không có chuyên môn đi làm bảo tàng. Ông Huy cũng chỉ ra quá nhiều bất cập trong tư duy quản lý, trưng bày đã dẫn đến “hiện thực buồn” của cả hệ thống.
Là đơn vị làm du lịch, ông Nguyễn Công Hoan, Phó tổng giám đốc Công ty Hanoi RedTours cho rằng, do thiếu sự gắn kết giữa hoạt động bảo tàng và du lịch. Các bảo tàng chưa mặn mà với việc làm du lịch, chưa có sản phẩm để thu hút. Đó là chưa kể bảo tàng của ta nhiều nhưng vụn, hiện vật nghèo nàn, sơ sài, hiện vật phục chế nhiều, ít giá trị nguyên mẫu.
Đâu là hướng khắc phục?
Nhằm từng bước khắc phục tình trạng một số bảo tàng còn thiếu sức thu hút khách tham quan, Cục Di sản văn hóa đã tham mưu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo các bảo tàng tiếp tục đổi mới trưng bày theo hướng tăng cường các hiện vật gốc, ứng dụng các phương tiện khoa học kỹ thuật hiện đại để làm phong phú và hấp dẫn nội dung trưng bày; đổi mới phương pháp tiếp cận và phục vụ công chúng thông qua việc đa dạng các hình thức giáo dục tại bảo tàng; đồng thời đẩy mạnh gắn kết hoạt động của bảo tàng với các tổ chức, doanh nghiệp du lịch nhằm mở rộng khả năng quảng bá hình ảnh của địa phương, đất nước tới du khách.
PGS.TS. Nguyễn Văn Huy kiến nghị: “Du khách có quyền lựa chọn dịch vụ mà mình ưa thích, bỏ qua những điểm đến mà mình thấy không cần thiết. Bởi thế, không thể ngồi chờ du khách một cách thụ động, không thể tồn tại tâm lý cầu may được nữa. Phải tích cực sáng tạo, đưa ra những triển lãm chuyên đề để “đổi món” cho khách thập phương”.
Hướng tới mục đích cao cả, đồng thời trở thành một trong những hệ thống thiết chế mạnh, cả hệ thống bảo tàng phải tự làm mới mình. Từ con người với phong cách phục vụ, cho đến chất lượng hiện vật, tư duy quản lý tổ chức hoạt động. Ngoài ra, bảo tàng cần có thái độ cầu thị, học hỏi từ nước ngoài, tránh tư duy bao cấp, quan liêu dẫn đến trì trệ, ỷ lại và hệ quả là vắng khách.