Bức tranh chung ở châu Á đang thay đổi
IMF: Các nền kinh tế năng động châu Á tiếp tục dẫn đầu tăng trưởng toàn cầu | |
Lợi nhuận đầu tư của Khu vực châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục tăng | |
Châu Á là điểm sáng của thương mại toàn cầu |
Trước lời kêu gọi gần đây của một nhà lãnh đạo rằng xây dựng một “châu Á cho người châu Á”, chuyên gia phân tích Chietigi Bajpaee - hiện làm việc tại Trường King London - cho rằng, đây dường như không chỉ còn là viễn cảnh hay lời kêu gọi mà đang dần trở thành một thực tế ngày càng rõ hơn.
Đa phương và đa cực
Trong bài viết trên tờ The Interpreter, ông Bajpaee đã chỉ ra ba nhân tố có thể dẫn tới sự hình thành của một châu Á đa chiều: Thứ nhất là sự bất ổn và những xáo trộn trong trật tự khu vực nảy sinh từ chính sách “nước Mỹ trên hết” của Chính quyền Donald Trump. Xu hướng bảo hộ thương mại và dân tộc chủ nghĩa mà chính quyền mới tại Washington theo đuổi khiến sự hiện diện và vai trò của Mỹ tại châu Á đứng trước những dấu hỏi lớn.
Một cảng biển tại châu Á |
Trong chiến dịch tranh cử tổng thống, ông Trump đã nhiều lần bày tỏ sự hoài nghi đối với các mối quan hệ liên minh và cam kết của Mỹ tại châu Á. Mặc dù sau đó đã dịu giọng hơn, song những hành động và thái độ thiếu kiên định của người đứng đầu Nhà Trắng vẫn khiến các nước châu Á không khỏi e ngại về độ tin cậy của quốc gia này, nhất là đối với việc giải quyết các vấn đề khu vực.
Yếu tố thứ hai sẽ thay đổi bản đồ địa chính trị khu vực, theo ông Bajpaee, chính là vai trò trung tâm của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Cấu trúc khu vực do ASEAN thúc đẩy bắt đầu lộ rõ những hạn chế cần khắc phục khi khối vào năm 2012 lần đầu tiên không thể ra được một tuyên bố chung trong cuộc gặp của các nhà lãnh đạo. Và tới năm 2016, một tuyên bố chung đã bị rút lại do các nước thành viên thiếu đồng thuận trong việc đề cập tới các tranh cãi chủ quyền hàng hải ở Biển Đông, vì sức ép từ bên ngoài.
Năm 2017, ASEAN kỷ niệm 50 năm thành lập. Cùng lúc đó, mục tiêu tạo dựng những cơ chế và sự đồng thuận về mặt ngoại giao và giải quyết xung đột của khối đang gặp không ít cản lực. Điều này diễn ra ở thời điểm bất đồng đang tồn tại giữa các nước thành viên và càng cho thấy nguyên tắc về sự đồng thuận tuyệt đối hay không can thiệp vào nội bộ các quốc gia khác - vốn là tôn chỉ hoạt động của ASEAN - đang dần trở nên thiếu hợp lý và không thích hợp trong bối cảnh hiện nay.
Yếu tố thứ ba và cũng sẽ dẫn đến những thay đổi cơ cấu đáng chú ý trong trật tự khu vực chính là sự trỗi dậy của Trung Quốc, với sáng kiến “Vành đai và Con đường” và tham vọng trở thành một cường quốc biển. Chính những hành động và mục tiêu mà Trung Quốc hướng đến đang khiến các quốc gia khu vực quan ngại.
Theo tác giả Bajpaee, trước đây cấu trúc khu vực chủ yếu hình thành dựa trên hệ thống các liên minh song phương chính thức và quan hệ đối tác giữa Mỹ với các nước châu Á. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự hiện diện ngày một nhiều của các sáng kiến đa phương hay ba bên là thực tế phản ánh nỗ lực của các cường quốc khu vực trong việc phát triển một trật tự mới mà không dựa vào Mỹ, Trung Quốc hay ASEAN.
Những thách thức mới
Mặc dù vai trò của Washington trong khu vực ngày càng bị thu hẹp, song không ít nước và vùng lãnh thổ tại châu Á không hề có ý định ngả vào quỹ đạo của Trung Quốc. Có thể lấy những ví dụ điển hình như Ấn Độ mới đây đã chào đón Dalai Lama, lãnh tụ tinh thần của Tây Tạng; Hàn Quốc chấp thuận triển khai hệ thống THAAD bất chấp sự phản đối dữ dội của Trung Quốc; Nhật Bản tăng cường hợp tác hàng hải với các quốc gia tuyên bố chủ quyền chồng lấn với Trung Quốc; Indonesia cương quyết tăng cường các biện pháp bảo vệ chủ quyền, trong khi Australia lên án Trung Quốc khai thác trái phép tài nguyên biển và hủy hoại môi trường…
Không chỉ vậy, cho dù Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) song Nhật Bản và Australia vẫn tiếp tục thúc đẩy hiệp định này. Hơn thế nữa, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) cũng đang được các nước quan tâm thương thảo. Cùng lúc, Nhật Bản đang dần vươn lên trở thành một cường quốc khu vực, với những bước đi ban đầu là sửa đổi bản Hiến pháp để cho phép quân đội nước này trở nên chủ động và năng động hơn trong bối cảnh nhiều bất ổn và nguy cơ như hiện nay. Ấn Độ cũng có cách tiếp cận chủ động hơn với khu vực, thể hiện qua những sáng kiến quy mô như Dự án Mausam hay các tuyến đường thương mại vận chuyển những mặt hàng như vải bông và gia vị, một mô hình thu nhỏ của sáng kiến “Vành đai và Con đường”.
Với những gì đang diễn ra, “châu Á của người châu Á” - câu nói năm 2014 của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình - rất có thể sẽ trở thành hiện thực, song thay vì trở thành một trật tự mới, thay thế trật tự cũ do Mỹ dẫn đầu, đây có thể sẽ thực sự trở thành một châu Á đa chiều đa cực.
Tin tức cho hay Hội nghị bàn tròn châu Á - Thái Bình Dương (APR) lần thứ 31, vừa diễn ra tại thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia, đã tập trung thảo luận và đưa ra các đề xuất về chính sách nhằm giúp khu vực đối phó với những thách thức mới phát sinh từ việc Mỹ có chính quyền mới và nước Anh rút khỏi Liên minh châu Âu (hay còn gọi Brexit). Theo chủ tịch Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế Malaysia Rastam Mohd Isa, các phiên họp trong hội nghị lần này không chỉ tập trung vào khu vực châu Á - Thái Bình Dương và ASEAN mà còn hướng đến các vấn đề toàn cầu có ảnh hưởng đến khu vực.
Trong số các vấn đề nổi bật được thảo luận có quan điểm của châu Á về vai trò của Mỹ tại châu lục, những căng thẳng liên quan đến lĩnh vực an ninh mạng, căng thẳng địa chính trị xung quanh chương trình hạt nhân của Triều Tiên, vấn đề Biển Đông. Ngoài ra, những kỳ vọng của việc thành lập Cộng đồng ASEAN cũng như cách thức của Philippines, nước chủ nhà ASEAN năm 2017, đưa ASEAN tiến bước.