Cấp điện nông thôn, miền núi và hải đảo: Lỗi hẹn vì thiếu nguồn lực
Theo chủ trương được Chính phủ phê duyệt, để thực hiện Chương trình mục tiêu cấp điện nông thôn, miền núi và hải đảo giai đoạn 2016-2020 (Chương trình) tại Nghị quyết số 73/NQ-CP ngày 26/8/2016 và Quyết định số 1740/QĐ-CP ngày 13/12/2018, tổng nhu cầu vốn đầu tư là 30.116 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Trung ương (NSTW) cấp 25.599 tỷ đồng và vốn đối ứng là 4.517 tỷ đồng.
Tuy nhiên, trong giai đoạn 2016-2020 nguồn NSTW cân đối cho chương trình quá ít (4.743 tỷ đồng) mới chỉ đạt 18,5% nhu cầu vốn, vốn còn thiếu khoảng 20.856 tỷ đồng (81,5%). Trong khi đó chưa huy động được nguồn lực xã hội vào chương trình. Như với việc xã hội hóa đầu tư phần lưới điện, hiện nay, việc đầu tư để cấp điện cho khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa có giá trị đầu tư rất lớn, trong khi giá kinh doanh điện không đủ khả năng thu hồi vốn, nên không có các tổ chức, cá nhân tham gia.
Đối với việc xã hội hóa đầu tư phần nguồn, Bộ Công thương cho biết, cơ chế - chính sách và các quy định thực hiện việc xác định được tiềm năng các nguồn năng lượng tái tạo (NLTT); Tổ chức, cá nhân được tham gia cần phải được nghiên cứu đảm bảo minh bạch và hiệu quả đảm bảo theo các quy định của pháp luật về đầu tư; Quy mô và giải pháp để đạt hiệu quả kinh tế - tài chính của nhà đầu tư và của chương trình. Vấn đề này Bộ Công thương sẽ hoàn thiện trong giai đoạn 2021-2025.
Dù không đạt được mục tiêu đưa ra, song bộ đang đẩy mạnh nhiều giải pháp để huy động nguồn lực trong thời gian tới. Như để khơi thông dòng vốn ODA không hoàn lại, hiện Bộ Công thương đang làm việc với Liên Minh châu Âu (EU) về đề xuất chủ trương đầu tư Chương trình chuyển đổi Năng lượng bền vững Việt Nam - EU (giai đoạn 2), khoảng 142 triệu Euro. Trong đó, vốn đề xuất cho các dự án thuộc chương trình để cấp điện cho các thôn/bản/cụm dân cư chưa có điện thuộc vùng sâu vùng xa, vùng biên giới bằng NLTT với giải pháp kết hợp các loại nguồn điện NLTT, lưới điện quốc gia dự kiến 74 triệu Euro (khoảng 1.868 tỷ đồng), hiện đang hoàn thiện thủ tục, nội dung để trình Chính phủ thẩm định phê duyệt chủ trương đầu tư.
Về vốn ODA vay ưu đãi, sau đề xuất năm 2017, điều chuyển nguồn vốn còn thiếu của chương trình từ giai đoạn 2016-2020 sang kế hoạch đầu tư công giai đoạn 2021-2025 không được chấp thuận, đến tháng 8/2019 Bộ Công thương tiếp tục đề xuất chủ trương đầu tư gửi Bộ Kế hoạch và Đầu tư thẩm định sử dụng vốn vay ưu đãi của WB khoảng 360 triệu USD và của ADB khoảng 400 triệu USD. Hiện tại, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tổng hợp chung ý kiến của các bộ, ngành để trình Chính phủ, Quốc hội xem xét đưa vào kế hoạch trung hạn giai đoạn 2021-2025.
Cùng với đó, Bộ Công thương đã hướng dẫn trình tự, thủ tục chuẩn bị và thực hiện đầu tư các dự án thuộc Chương trình Điện nông thôn theo Quyết định số 1740/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, trong đó có nội dung hướng dẫn các địa phương xác định khu vực có tiềm năng về NLTT để xã hội hóa nguồn lực. Đến nay có 1 tỉnh đã đề xuất xã hội hóa cấp điện 167 hộ dân theo Luật Đầu tư bằng nguồn thủy điện nhỏ và được Bộ Công thương phê duyệt để tỉnh làm cơ sở triển khai bước tiếp theo.
Trên cơ sở các văn bản quy phạm pháp luật về đầu tư, Bộ Công thương đã dự thảo nội dung đề xuất các cơ chế, chính sách để huy động nguồn lực xã hội hóa đầu tư phát triển NLTT cấp điện cho các hộ dân thuộc chương trình, dự thảo đã lấy ý kiến lần 1 tại buổi họp Ban điều phối tháng 7/2019. “Tuy nhiên cần có nghiên cứu thực tế tại các địa phương, kết quả tổng kết chương trình, Bộ Công thương sẽ nghiên cứu đề xuất cho các loại hình nguồn NLTT trong giai đoạn 2021-2025”, Bộ Công thương cho biết.