Chúng tôi đã sống và làm việc như thế…

Trong những đóng góp to lớn đó cho nước bạn, có sự tham gia rất lớn của cán bộ ngành Ngân hàng Việt Nam. Gần 40 năm đã trôi qua, những cán bộ ngân hàng đi làm nhiệm vụ quốc tế ngày ấy, giờ hầu hết đã ở tuổi “thất thập cổ lai hy”, có người đã khuất.

Từ lời kể của các cán bộ ngân hàng đi Campuchia thời đó, chúng tôi cảm nhận được phần nào những ngày tháng gian khổ nhưng cũng rất đáng tự hào đó, như vừa diễn ra gần đây thôi.

Các cán bộ Ngân hàng Việt Nam ở Campuchia

Bắt đầu với số 0…

Dưới chế độ Polpot – Yéngary, các trụ sở ngân hàng, nhà kho bảo quản tiền từ Ngân hàng Trung ương đến các ngân hàng tỉnh, thành phố đều bị phá hủy, đồng Riel bị loại bỏ. Cán bộ ngân hàng cũ bị đưa đi lao động khổ sai để “cải tạo”, một số bị giết, một số chạy ra nước ngoài…

Trước tình hình đó, năm 1979, Ban lãnh đạo NHNN Việt Nam đã cử đoàn cán bộ đầu tiên là các chuyên viên Vụ Kho Quỹ - NHNN do ông Vũ Thiện, Vụ trưởng làm trưởng đoàn sang Campuchia. Và liên tục trong 10 năm, từ năm 1979 đến năm 1989, hơn 500 cán bộ ngân hàng (gồm cả cán bộ đang công tác và học sinh Trường Trung cấp Ngân hàng) đã sang giúp bạn.

Mọi việc khởi đầu khó khăn đến mức, năm 1979, Đảng và Nhà nước Campuchia mới bố trí được 4 cán bộ cốt cán để cùng chuyên gia Việt Nam chuẩn bị cho công cuộc hồi sinh ngành Ngân hàng Campuchia. Có thể nói tất cả bắt đầu từ con số 0, mà trong thời gian ngắn, phải hoàn thành 2 nhiệm vụ lớn: Phát hành tiền và xây dựng lại ngành Ngân hàng tại đất nước này.

Bà Nguyễn Thị Hương, nguyên cán bộ Vụ Kiểm toán nội bộ (NHNN) là một trong những học sinh được đặc cách tốt nghiệp trường Trung cấp Ngân hàng sớm mấy tháng để sang công tác tại Campuchia, nhớ lại: Năm 1979, khi chúng tôi sang Campuchia, nhiều nơi vẫn giao dịch theo cách hàng đổi hàng, chưa có gì làm thước đo giá trị. Ở Campuchia chỉ có hai mùa: mùa mưa và mùa khô, điều kiện sống rất khắc nghiệt, thiếu thốn…

Ông Ngô Đoán, nguyên Giám đốc NHNN Chi nhánh TP. Hải Phòng (sang Campuchia công tác từ năm 1983 đến 1986) cho biết, 6 tháng liền Campuchia không có mưa, nhìn ra nắng muốn nổ đom đóm mắt. Một cân rau có thể giá trị bằng một cân thịt gà. “Nhưng rồi sinh hoạt dần cũng quen. Chúng tôi cũng tự trồng lấy rau, nhưng thiếu nước nên phải trồng bầu, bí ở trong nhà tắm; tự làm giá đỗ….” - ông kể.

Phát hành tiền là một sự thể hiện quyền làm chủ đất nước. Chính vì thế, tiến hành việc này một cách nhanh chóng là rất quan trọng đối với chính phủ Campuchia lúc bấy giờ. Các cán bộ Kho quỹ của ngân hàng Việt Nam đã tư vấn, lên kế hoạch phát hành đồng Riel mới với các cơ cấu mệnh giá như thế nào cho phù hợp.

Họa sĩ Ngân hàng Việt Nam được cấp tốc điều sang Phnompenh để vẽ các mẫu tiền. Với sự nỗ lực, làm việc không kể ngày đêm của các cán bộ Ngân hàng Việt Nam, tháng 3/1979, chỉ trong vòng 2 tuần lễ, các mẫu tiền mới và dự thảo kế hoạch in tiền đã hoàn thành và được Đảng và Nhà nước Campuchia phê duyệt.

Tháng 10/1979, việc in tiền mới hoàn thành. Việt Nam lại cử cán bộ và công nhân sang giúp ngân hàng nước bạn tu bổ, sửa chữa hàng chục ngôi nhà để sử dụng làm trụ sở làm việc, kho tàng. NHNN Việt Nam đã viện trợ không hoàn lại cho bạn 58 két sắt, 2.800 hòm gỗ và tôn các loại, 30 bộ cánh cửa kéo bằng sắt, các cân vàng, thùng kính đựng vàng… hàng chục tấn ấn chỉ, hàng tấn dây buộc tiền; con dấu cho các đơn vị từ Trung ương đến các tỉnh.

Cơ sở vật chất đã chuẩn bị xong nhưng việc tiếp nhận đồng Riel mới và vận chuyển về các tỉnh an toàn là cả một vấn đề. Lúc này, bọn tàn quân Polpot vẫn chống phá một cách quyết liệt trên nhiều mặt trận: quân sự, chính trị và kinh tế.

Chúng thường xuyên tập kích vào các đoàn chuyên gia, phục kích các tuyến đường, gây rất nhiều khó khăn và tổn thất cho quân đội và chuyên gia Việt Nam. Cùng với việc hỗ trợ chuyên môn, các cán bộ ngân hàng Việt Nam còn phải trực tiếp chiến đấu khi chạm trán tàn quân Polpot. Đã có cán bộ ngân hàng Việt Nam hy sinh trong khi đang làm nhiệm vụ.

Khó khăn, vất vả và cả nguy hiểm đến tính mạng nhưng, “lúc đầu khi nhận nhiệm vụ, cũng hình dung ra tình hình Campuchia như vậy, nhưng vì là nhiệm vụ nên tôi sẵn sàng…”, đó là tâm niệm của ông Ngô Đoán, và cũng là của các cán bộ ngân hàng đi Campuchia thời đó mà chúng tôi được gặp.

Họ đều có chung suy nghĩ: giúp bạn cũng là nghĩa vụ của mình. Thế là không quản gian lao, cứ hết đoàn cán bộ này về, đoàn khác lại sang. Có người đi làm nhiệm vụ vài tháng, có người đi một năm, cũng có người đi đến năm, sáu năm.

Với sự hỗ trợ tích cực của các chuyên gia Ngân hàng Việt Nam, từ con số 0, đến tháng 3/1980, Đảng và Nhà nước Campuchia đã xây dựng được hệ thống tổ chức của Ngân hàng Quốc gia Campuchia ở cấp Trung ương và tỉnh, thành phố; thành lập Ngân hàng Ngoại thương, và phát hành đồng Riel mới…

Ông Lê Đình Lương (thứ 2 từ phải sang) cùng các cán bộ ngân hàng đi Campuchia giai đoạn 1979 - 1989

Đến nền móng vững chắc

Sau đó, với sự giúp đỡ của chuyên gia Ngân hàng Việt Nam, hệ thống tổ chức của Ngân hàng Quốc gia Campuchia được mở rộng dần đến cấp huyện. Các vụ chức năng của NHNN giúp bạn hoàn thành xây dựng các chính sách phát hành tiền, quản lý tiền mặt, quản lý ngoại hối (vàng và ngoại tệ).

Cùng với đó, các chế độ quản lý kho phát hành và quỹ nghiệp vụ, chế độ thu chi tiền mặt, thu chi ngoại tệ, chế độ kế toán, thanh toán… được chuyên gia Việt Nam tận tình truyền đạt cho cán bộ Campuchia.

Ông Lê Đình Lương, nguyên Giám đốc Công ty vật tư ngân hàng (sang Campuchia giai đoạn từ tháng 9/1980 đến 11/1984) hồi tưởng: Một trong những khó khăn lớn nhất đối với chúng tôi thời kỳ đó là bất đồng ngôn ngữ. Vì thế phiên dịch luôn có hai dạng: đối thoại và văn bản.

Với phiên dịch văn bản, khi dịch xong thì nhờ bạn đọc xem đã dễ hiểu chưa? Nếu chưa thì phải giải thích lại bằng đối thoại để hiểu thì mới triển khai làm được… “Hướng dẫn là một chuyện, nhưng làm thực tế thì họ còn rất nhiều bỡ ngỡ nên chúng tôi thường phải cầm tay chỉ việc” – ông Lương nói.

Bên cạnh đó, chuyên gia Việt Nam cũng đã giúp bạn từng bước triển khai các hoạt động của Ngân hàng Ngoại thương Campuchia. Từ chỗ không có một đồng ngoại tệ khi mới thành lập, đến năm 1986, Ngân hàng Ngoại thương của bạn đã có doanh số hoạt động ngoại tệ tới hàng triệu đôla hàng năm; có quan hệ thanh toán và đại lý với hàng chục nước đang phát triển…

Xác định cán bộ là yếu tố quan trọng, quyết định mọi thắng lợi nên NHNN Việt Nam đặc biệt quan tâm giúp bạn trước hết về công tác đào tạo. Các chuyên gia Việt Nam đã tập trung về kiện toàn bộ máy tổ chức, xem xét đội ngũ cán bộ trong thực tế để lựa chọn, đề bạt chính thức vào các cương vị lãnh đạo. Ngoài đào tạo tại chỗ, rất nhiều cán bộ người Campuchia đã được đưa sang Việt Nam học để trở về phục vụ đất nước mình.

Có đội ngũ cán bộ cốt cán rồi, các lớp tập huấn nghiệp vụ ngắn ngày cho cán bộ nhân viên ngân hàng bạn được triển khai, tổ chức liên tiếp trong những tháng cuối năm 1979 và đầu năm 1980. Chuyên gia Việt Nam đã tổ chức các lớp đào tạo tại chỗ hàng tuần về công tác tín dụng; quản lý và lưu thông tiền tệ; kế toán-tài chính trong ngành Ngân hàng…

Các giáo trình về chuyên môn nghiệp vụ ngân hàng từ sơ cấp, trung cấp đến đại học về ngân hàng cũng được soạn thảo. Từ 4 cán bộ cốt cán ban đầu, đến năm 1981 số cán bộ ngân hàng của Campuchia là 880 người; và đến năm 1988 đã lên đến hàng nghìn người…

NHNN Việt Nam, chuyên gia và cán bộ Ngân hàng Việt Nam đã coi nhiệm vụ phát hành đồng Riel mới và việc thành lập hệ thống Ngân hàng Quốc gia Campuchia như nhiệm vụ của bản thân mình. Nhìn lại chặng đường mấy mươi năm ấy, các cán bộ ngân hàng vui mừng và tự hào vì những gì đã làm bằng nhiệt huyết, bằng tấm lòng, tình cảm với đất nước Campuchia anh em…