Cơ khí bước thiếu vững chắc

Dù được đánh giá là ngành kinh tế trọng điểm, song những năm qua ngành cơ khí đã tiến những bước chậm chạp và thiếu vững chắc. Các nguyên nhân cản bước tiến của ngành này đã được “mổ xẻ” tại hội thảo Chiến lược phát triển ngành cơ khí Việt Nam, do Bộ Công Thương tổ chức ngày 10/11.

Ông Phạm Anh Tuấn, Phó vụ trưởng Vụ Công nghiệp nặng, Bộ Công Thương cho biết, giá trị sản xuất ngành cơ khí trong năm 2012 đã tăng gấp 6 lần so với năm 2000 và đang tăng trưởng dần qua các năm gần đây, chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong giá trị sản xuất toàn ngành công nghiệp. Tuy nhiên, tăng trưởng thiếu vững chắc thể hiện ở phần giá trị mà sản xuất trong nước tạo ra còn hạn chế.

Riêng trong năm 2014, tổng giá trị sản xuất công nghiệp toàn ngành cơ khí đạt 820.970 tỷ đồng, song sản xuất trong nước mới đạt 263.714 tỷ đồng. Như vậy tới năm 2014, ngành cơ khí trong nước mới đáp ứng được 32,12% nhu cầu cơ khí toàn quốc, thấp hơn so với mục tiêu đề ra là 45-50%.

DN Việt chủ yếu tham gia phần lắp ráp sản phẩm cơ khí

Cơ khí đang trở thành một trong những ngành xuất khẩu quan trọng của nước ta. Điều này thể hiện ở giá trị xuất khẩu tăng lên qua từng năm. Năm 2012, giá trị xuất khẩu sản phẩm cơ khí đạt 12,1 tỷ USD, chiếm tỷ lệ 34,71% so với tổng giá trị toàn ngành; năm 2013 tăng lên 13,18 tỷ USD và tới năm 2014 là 15,23 tỷ USD.

Tuy nhiên ở chiều ngược lại thì giá trị nhập khẩu sản phẩm cơ khí cũng lớn. Năm 2014, giá trị nhập khẩu ngành cơ khí đạt 26,53 tỷ USD, gấp đôi so với giá trị xuất khẩu. Như vậy, nhập siêu trong ngành lên tới hơn 11 tỷ USD, chủ yếu là nhập máy móc, thiết bị để phục vụ sản xuất.

Phó vụ trưởng Vụ Công nghiệp, Ban Kinh tế Trung ương đánh giá, con số nhập siêu trong ngành cơ khí có thể còn cao hơn so với thống kê hiện nay. Theo vị này, trong các sản phẩm cơ khí xuất khẩu hiện có một phần giá trị vật liệu là nhập khẩu từ nước ngoài chưa được bóc tách. Nếu tính chi ly, theo ông giá trị xuất khẩu sản phẩm cơ khí năm 2014 chỉ loanh quanh trong khoảng 10 tỷ USD chứ không phải 15,23 tỷ USD như công bố. Như vậy, ngành cơ khí có thể còn nhập siêu cao hơn so với thực tế.

Cũng theo đại diện của Vụ Công nghiệp, biểu hiện rõ nét nhất trong sự phát triển có phần “thụt lùi” của ngành cơ khí chính là biến động lớn về các thành phần kinh tế tham gia. Ông cho biết: “Qua tổng kết 30 năm đổi mới và cổ phần hoá DNNN, chúng tôi rất phân vân trước thực trạng trước đây chúng ta có hệ thống các nhà máy cơ khí khắp các tỉnh thành, nhưng sau khi cổ phần hóa xong thì hệ thống nhà máy này biến đi đâu hết. Thiết bị bán đi, đất đai bị phân lô, coi như các nhà máy cơ khí của tỉnh bị xoá sổ”.

Trong khi đó, tỷ trọng DN FDI tham gia ngày càng lớn vào ngành cơ khí. Các DN này mang vào công nghệ hiện đại nhưng liên kết kém với DN trong nước, khiến việc hấp thụ công nghệ cao không được như kỳ vọng. Chính vì vậy, sự phát triển thiếu vững chắc của ngành cơ khí được cho là do chính sách thực hiện chưa mang tính tổng thể. Mặc dù chúng ta có nhiều đề án phát triển ngành cơ khí, song việc thực hiện các chính sách tương ứng với 3 nhóm vấn đề là đất đai, đầu tư cơ sở hạ tầng và khoa học công nghệ thì chưa đồng bộ.

Cùng chung nhận định nguồn lực đầu tư cho ngành cơ khí chưa tương xứng với vai trò của ngành này, ông Nguyễn Tăng Cường, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Xí nghiệp Cơ khí Quang Trung phân tích, cơ khí là ngành rộng và liên quan nhiều lĩnh vực trọng điểm của đất nước như nông nghiệp, giao thông, xây dựng, chế tạo máy…

Trong mỗi ngành nghề này có hàng nghìn loại sản phẩm khác nhau và nhìn chung để phát triển sản phẩm của các loại hình này đều phải qua 7 bước mới có sản phẩm hoàn chỉnh: thiết kế, chế tạo khuôn mẫu, tạo phôi, gia công cắt gọt, lắp ráp, thử nghiệm, xuất xưởng.

“DN Việt Nam hiện nay mới đầu tư tập trung vào khâu lắp ráp, các khâu còn lại không tham gia đầu tư thì làm sao thành công được”, ông Cường lo ngại. Với nguồn lực có hạn, lại đầu tư kiểu cắt khúc, các DN trong ngành nhìn nhận: sẽ khó có thể phát triển ngành cơ khí hoàn chỉnh. Một số chuyên gia cũng chỉ rõ, các chính sách phát triển kinh tế nói chung và phát triển ngành nói riêng chưa tạo ra được thị trường hấp dẫn với dung lượng thị trường đủ lớn cho ngành cơ khí. Do đó, thời gian tới chính sách cần tập trung theo hướng đầu tư có trọng tâm, trọng điểm hơn.