Doanh nghiệp lớn có góp phần minh bạch thị trường chứng khoán?

“Ông lớn” nhen nhóm kế hoạch niêm yết

Cuối tháng 4 vừa qua, Tập đoàn Charoen Pokphand Foods (CPF) - công ty mẹ của Tập đoàn C.P Việt Nam (CPV) cho biết, doanh nghiệp này đã chấp thuận để CPV được đăng ký thủ tục trở thành công ty đại chúng thông qua phát hành cổ phiếu phổ thông cho cổ đông thiểu số tại Việt Nam. Theo đó, nếu được các cơ quan liên quan chấp thuận và hoàn tất thủ tục phát hành cổ phiếu, CPV sẽ nộp hồ sơ đăng ký niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HoSE).

Thông tin CPV muốn niêm yết trên HoSE lập tức được giới đầu tư chứng khoán quan tâm, bởi hiện tại tập đoàn này là một trong những tập đoàn có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp tại Việt Nam với doanh thu khoảng 3,6 tỷ USD và lợi nhuận khoảng 1 tỷ USD (năm 2021). C.P Việt Nam hiện đã mua 25% vốn của CTCP Sao Ta - một trong những công ty ngành tôm hàng đầu trong nước, đồng thời chiếm lĩnh khoảng 15% sản lượng thịt từ các trang trại và 20% thị phần thức ăn chăn nuôi. Vì vậy, khi tập đoàn này lên sàn chứng khoán sẽ trở thành “gã khổng lồ”, đối trọng với nhiều doanh nghiệp nông nghiệp đã niêm yết như Masan MEATLife và Dabaco. Trước CPV, một gã khổng lồ FDI khác trong mảng bán lẻ là Tập đoàn AEON Việt Nam cũng đã rục rịch kế hoạch chào sàn. Theo đó, doanh nghiệp Nhật Bản với mạng lưới kinh doanh trên 4.000 nhân viên và hàng trăm điểm siêu thị, trung tâm thương mại tại Việt Nam sau khi kinh doanh khá thành công ở các mảng bán lẻ, dịch vụ tài chính, bán hàng trả chậm, vui chơi giải trí... đã lên kế hoạch chuyển thành công ty cổ phần và niêm yết trên sàn chứng khoán để lấn sân sang các mảng xuất khẩu thuỷ sản, hàng may mặc.

Khi các tập đoàn có vốn FDI niêm yết, thị trường cũng sẽ có thêm nhiều mã cổ phiếu tốt

Những tập đoàn có vốn FDI lớn như C.P và AEON lên kế hoạch chuẩn bị niêm yết trong thời điểm hiện nay được nhiều chuyên gia kinh tế nhận định là tín hiệu tích cực đối với thị trường chứng khoán Việt Nam. Do quy định cho phép một số doanh nghiệp FDI được chuyển đổi hình thức hoạt động và niêm yết trên các sàn chứng khoán đến nay, số lượng các doanh nghiệp FDI chào sàn vẫn khá ít ỏi.

Trước AEON, nhiều doanh nghiệp FDI lớn, như: Tập đoàn CT&D, CTCP Tung Kuang (Đài Loan), CTCP Seoul Metal (Hàn Quốc), CTCP Santomas Việt Nam (Malaysia), CTCP Công nghiệp Ngũ Kim Fortress Việt Nam… cũng đã lên kế hoạch niêm yết hoặc mở rộng hoạt động phát hành cổ phiếu trên các sàn chứng khoán Việt Nam nhưng do vướng mắc nhiều thủ tục pháp lý nên chưa thực hiện được. Theo số liệu từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, mới có 11 doanh nghiệp FDI chuyển đổi từ công ty TNHH sang công ty cổ phần và niêm yết. Tuy nhiên, hiện chỉ còn 8 công ty FDI đang giao dịch trên sàn chứng khoán, 3 công ty đã huỷ niêm yết do hoạt động kinh doanh thua lỗ. Vốn hóa doanh nghiệp FDI cũng chỉ chiếm khoảng 0,3% thị trường. Vì vậy, nếu các tập đoàn FDI lớn như AEON, C.P tích cực chuẩn bị cho việc chào sàn thì sẽ là cơ hội để Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan hoàn thiện các văn bản pháp lý, tạo thuận lợi cho việc mở rộng quy mô vốn hóa trên thị trường chứng khoán ở nhiều ngành, lĩnh vực kinh tế.

Cơ hội chống chuyển giá và trốn thuế

Theo ông Nguyễn Hoàng Hải, Phó chủ tịch Hiệp hội Đầu tư Tài chính Việt Nam (VAFI) việc các doanh nghiệp FDI lớn lên kế hoạch niêm yết chứng khoán tại Việt Nam cho thấy môi trường kinh doanh tại Việt Nam đã có sự cải thiện mạnh mẽ. “Trước đây, đa số các doanh nghiệp FDI niêm yết là các doanh nghiệp nhỏ, do các cá nhân định cư lâu dài ở Việt Nam lập nên. Nay các tập đoàn lớn muốn niêm yết nghĩa là họ có kế hoạch gắn bó lâu dài. Vì vậy, cần phải thúc đẩy mạnh việc hoàn thiện các pháp lý để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nước ngoài chào sàn thuận lợi”, ông Hải nói.

Về khía cạnh pháp lý, LS. Nguyễn Thanh Hà (SBLaw) cho rằng, sau khi các văn bản như Nghị định 38/2003 của Chính phủ và Quyết định 238/2005 của Thủ tướng Chính phủ hết hiệu lực, đến nay chưa có văn bản pháp lý nào quy định cụ thể về việc lên sàn của doanh nghiệp FDI. Luật Chứng khoán 2019 có hiệu lực thi hành từ tháng 1/2021, tuy nhiên quy định công ty cổ phần muốn đáp ứng đủ điều kiện niêm yết thì phải đăng ký công ty đại chúng với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và đăng ký giao dịch trên UPCoM. Ngoài ra, điều kiện thủ tục để hoàn thành niêm yết cổ phiếu khá khắt khe. Vì thế, nhiều doanh nghiệp FDI muốn lên sàn nhưng chưa đáp ứng được.

Theo các chuyên gia tài chính, từ góc độ thị trường, nhiều doanh nghiệp FDI niêm yết trên các sàn thì cơ hội gia tăng tổng mức vốn hóa thị trường sẽ rộng mở hơn, tính thanh khoản của các cổ phiếu doanh nghiệp cũng sẽ cao hơn do thu hút dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài qua thị trường chứng khoán. Bên cạnh đó, khi niêm yết, doanh nghiệp FDI bắt buộc phải công bố thông tin, công khai báo cáo tài chính, vì vậy giảm được nguy cơ lợi dụng những kẽ hở pháp lý để trục lợi về thuế và tài chính.

Ông Nguyễn Hoàng Hải cho rằng, việc mở đường cho các doanh nghiệp FDI lên sàn chứng khoán cũng sẽ giúp tăng cường giám sát cả từ phía nhà đầu tư, cổ đông, sở giao dịch chứng khoán... đối với hoạt động của khối doanh nghiệp FDI, thay vì chỉ có các cơ quan đăng ký kinh doanh, cơ quan thuế… giám sát như từ trước đến nay. Do đó, sẽ giảm, tránh được các hành vi trốn thuế, chuyển giá.

Để hoàn thiện pháp lý, theo các chuyên gia, trước mắt Bộ Tài chính cần có những đánh giá, tổng kết sau thời gian dài thử nghiệm hoạt động niêm yết của các doanh nghiệp FDI. Từ đó, xây dựng chính sách phù hợp và đưa ra các ràng buộc nhất định để tạo điều kiện và cũng hạn chế các rủi ro cho nhà đầu tư khi tham gia giao dịch cổ phiếu của các doanh nghiệp FDI. Bên cạnh đó các sàn chứng khoán như HXN, HoSE cũng cần xây dựng riêng các quy định kiểm soát rủi ro sau khi doanh nghiệp FDI đưa cổ phiếu lên sàn; bổ sung các tiêu chí mà các doanh nghiệp nhóm này phải đáp ứng như: thời gian hoạt động tại Việt Nam; mức tăng trưởng sản lượng, doanh thu, lợi nhuận hàng năm; tỷ lệ chuyển giao công nghệ… để sàng lọc các doanh nghiệp FDI có chất lượng niêm yết trên thị trường chứng khoán.